Letër ambasadorit holandez

ERGYS MëRTIRI


http://www.gazetametropol.com/tekst.php?idt=64935

Zoti Van den Dol,

E lexova me vëmendje letrën tuaj dhe gjeta aty disa gjëra shqetësuese, të cilat mendoj se nuk mund të kalohen pa një përgjigje. Letrën tuaj e mora si shenjë të vullnetit të mirë për të ndihmuar shoqërinë tonë, ashtu siç e shihni ju të nevojshme. Por ajo çka vërejta në të është fakti se premisa nga e shihni kontributin tuaj është egocentriste. Ju doni të kontribuoni në ndryshimin e atyre fenomeneve që ju shqetësojnë ju dhe jo të atyre që shqetësojnë vërtet shoqërinë shqiptare. Ka një mori problemesh të tjera që janë vërtetë shqetësuese, ku kontributi juaj do të ishte vërtet i vyer dhe i mirëpritur.

Zoti ambasador,

Ju vlerësoj si përfaqësues i një vendi anëtar i një familjeje së cilës populli im aspiron t’i bashkëngjitet, dhe në këtë drejtim mendoj se çdo këshillë e ardhur nga bashkëfamiljarë të tillë do të ishte me vlerë. Por në rastin konkret pikëpamjet që ju shprehni në këshillën tuaj nuk u përkasin vlerave të përbashkëta të kësaj familjeje, por thjesht një veçantie të vendit tuaj. Vetëm pak vende perëndimore përkrahin pikëpamjet tuaja, dhe ato nuk mund të na ofrohen si evropiane për sa kohë edhe më shumë evropianë kanë pikëpamje të tjera, të kundërta me to.

Ju na ofroni përvojën holandeze, por duhet të jeni i vetëdijshëm se përpara se ta sillni në Shqipëri kjo përvojë duhet të bindë më parë vetë shoqërinë evropiane. Por, nga sa shohim, përvoja juaj do të vijojë ende për shumë kohë të mbetet një eksperiment i refuzuar për shumicën e vendeve të tjera në Evropë, ndaj ky eksperiment nuk ka sesi të gjejë strehë në një vend si Shqipëria. Mendoj se është e pavolitshme t’i ofroni një vendi që sapo ka hedhur hapat e parë të lirisë përvojën e një vendi ultraliberal. Historia e kohëve moderne ka dëshmuar shumë raste për pasojat dramatike që mbartin në vetvete eksperimentet sociale, dhe kapërcime të tilla kulturore si këto që ju propozoni janë vërtet të rrezikshme.

Për më tepër, nëse më lejoni, mund t’ju them se shoqëria holandeze nuk duket se vlen shumë për t’u marrë si shembull në lidhje me zhvillimet shoqërore. Sipas të dhënave statistikore më të fundit, ju jeni një ndër pesë vendet e para në botë me nivelin më të lartë të kriminalitetit. Gjithashtu jeni një ndër vendet me nivelin më të lartë të problemeve shoqërore, duke përfshirë divorcin, prostitucionin, narkomaninë, vetëvrasjet, ç’rregullimet psikologjike etj. Nga ky këndvështrim, mund të them me bindje se qytetarët shqiptarë, përfshirë edhe homoseksualët e fshehtë, me gjithë kushtet e vështira ekonomike ku ndodhen, janë shumë herë më të lumtur sesa ata holandezë.

Zoti ambasador,

Me gjithë mirëdashjen për ta marrë letrën tuaj si një shprehje të thellë të sinqeritetit dhe dëshirës suaj që ky vend të ndryshojë, mendoj se roli juaj në Shqipëri është diplomatik dhe nuk ka të bëjë shumë me emancipimin e shoqërisë sonë. Shqiptarët janë një popull me historinë, kulturën, vlerat dhe integritetin e tyre. Natyrisht që ata ndodhen sot në një proces ndryshimi për shkak të kushteve të reja që ka sjellë moderniteti, dhe kjo ka bërë që sot të kalojmë në një tranzicion jo të lehtë për t’u përballuar. Por, natyrisht, disa prej vlerave tona nuk mund dhe nuk ka përse të ndryshojnë. Duhet të kuptoni se ne kemi vlerat tona, të ndryshme nga tuajat, dhe ruajtja e tyre nuk mund të jetë mungesë emancipimi, siç shpreheni ju në letrën tuaj.

Ne nuk e pranojmë homoseksualitetin, pasi nuk bën pjesë në kulturën tonë, në vlerat tona. Trashëgimia jonë kulturore, ashtu siç na transmetohet në çdo dëshmi historike, ka në qendër të vëmendjes së saj familjen, dhe kjo është një prej vlerave më të mëdha që ne ruajmë dhe trashëgojmë prej së kaluarës sonë, pavarësisht se sot, si pasojë e fenomeneve të reja, ku futet edhe fenomeni që po diskutojmë, ajo ka filluar të tronditet. Por ne duam ta ruajmë familjen, ta mbrojmë atë, dhe kjo mund të realizohet vetëm duke krijuar një klimë të shëndetshme. Ashtu si dhe shumë studiues në zë në Perëndim, ne mendojmë se përhapja masive e homoseksualitetit dëmton dhe kërcënon seriozisht familjen. Premisa jonë në këtë diskutim vendos fëmijën në qendër të vëmendjes, ndërsa juaja seksin. Ne mendojmë se e drejta e fëmijëve tanë për një mjedis të tillë të shëndetshëm është më e rëndësishme sesa e drejta apo nevoja e një minoriteti maxhorenësh për ta shfaqur hapur seksualitetin e tyre.

Natyrisht, me këtë nuk dua të mbështes persekutimin apo diskriminimin e homoseksualëve, por refuzoj ftesën tuaj të çuditshme për të përqafuar homoseksualitetin apo për t’u hapur ndaj tij. Të refuzosh homoseksualitetin, të mos jesh dakord me të, të shprehesh hapur bindjen tënde se sjellja homoseksuale është diçka jo e mirë dhe e dëmshme për shoqërinë dhe individin, është një e drejtë më se njerëzore. Ne e dimë se homoseksualët kanë probleme në Shqipëri (në fakt, kjo ndodh në të gjithë botën, përfshirë edhe atë perëndimore), por kjo nuk do të thotë të promovojmë diçka që e konsiderojmë si negative vetëm e vetëm që të frenojmë diskriminimin e atyre që e mbartin atë.

Së fundi do t’ju thosha se marrëdhënia seksuale mes një çifti me gjini të njëjtë nuk mund të jetë kurrë po aq “reale dhe e admirueshme” sa ajo e një burri dhe një gruaje, siç shpreheni ju në letrën tuaj. Nga vetë fizionomia, proceset biologjike, psikologjike, shoqërore, burrat janë krijuar për gratë dhe gratë për burrat, dhe kjo ka funksionuar kështu për mrekulli, për mijëra, vjet në të gjithë botën. Aparatet seksuale të mashkullit dhe femrës në mënyrë të natyrshme janë bërë për njëri-tjetrin, gjë që nuk mund ta thuash kurrë në rastin e marrëdhënieve homoseksuale. Mbi të gjitha, marrëdhënia homoseksuale nuk mund të bekohet me fëmijë, gjë që e privon nga sublimimi më i madh që ka një marrëdhënie në çift. Marrëdhënia homoseksuale nuk sjell fryt dhe nuk e trashëgon jetën. Mjafton kjo për të kuptuar dallimin midis vlerës së njërës apo tjetrës.

Duke shpresuar në mirëkuptimin tuaj, po e mbyll duke uruar që të gjejmë te ju një mbështetje të fortë në çështje të tjera më të rëndësime, për të cilat ky vend ka mjaft nevojë.

Me respekt

Ergys Mërtiri, admirues i vlerave historike dhe kulturore të vendit tuaj

Fundamentalizëm për të gjithë!

Besnik Sinani

Artikulli i z. Arben Kallamata (Panorama, 14/3/2010) me titull “Fondamentalizmi real kundra atij imagjinar” risolli në vëmëndjen e lexuesit debatin midis znj. Mirela Bogdani në njërën anë, dhe z. Olsi Jazexhi e Forumit Musliman Shqiptar në anën tjetër. Edhe pse besoj se idetë në qendër të këtij debati janë të rëndësishme, nuk po shkruaj këtu për të kontribuar me ndonjë ide më tepër në këtë ndeshje fatkeqe. Them fatkeqe sepse besoj se si znj. Bogdani ashtu edhe Forumi Musliman i shërbyen keq kauzës që pretenduan se mbronin.

Në njërën anë, Forumi Musliman u mjaftua me “fitoren” e korrur në Angli dhe me etiketimin e znj. Bogdani si islamofobe (një formë e urrejtjes së tjetrit, ngjashëm me racizmin), por nuk e përdori këtë debat për të angazhuar publikun, për ta informuar atë se pse beson se qendrimet e znj. Bogdani janë sipas Forumit Musliman islamofobe. Në anën tjetër, duke personalizuar tej mase debatin me Forumin Musliman, znj. Bogdani humbi mundësinë për ta parashtruar problematikën që ngre në një shkallë më të lartë se ajo e një afere private. Znj. Bogdani nuk arriti të tejçojë bindshëm, për mendimin tim, se pse beson se forma e protestës së Forumit Musliman ndaj deklarimeve të saj përbën një ilustrim të fundamentalizmit islamik. Po ashtu sulmi ad hoc i z. Jazexhiu ndaj Kadaresë, Mishës, Bogdanit e Blushit në një shkrim të komentuar prej z. Kallamata, cilësimi i të gjithë këtyre thjesht si “fundamentalistë laikë” ose “fundamentalistë të krishterë”, neglizhon kompleksitetin e qëndrimeve të këtyre shkrimtarëve, intelektualëve e aktivistëve politikë.

Çka më shtyn të komentoj rreth shkrimit të z. Kallamata, janë dy qëndrime ku ai duket se mbështet krejt procedimin e tij. Së pari, z. Kallamata vë në dukje se koncepti i “fundamentalizmit laik”, përdorur nga Jazexhiu, është logjikisht i pamundur dhe se fundamentalizmi është monopol i feve. Edhe e kundërta, thotë ai, “sekularizmi fetar”, është konceptualisht i palogjikshëm. Së dyti, z. Kallamata paraqet një qasje sa përjashtuese po aq sa dhe kundërshtuese midis asaj që ai quan vetëdije kombëtare dhe asaj fetare, njëra si vetëdija “jonë” e tjetra si vetëdije e huaj, njëra e përfaqësuar nga Bogdani (etj.) dhe e dyta e përfaqësuar nga Jazexhiu.


Do duhej shpresuar se në një vend si Shqipëria, ku shumica e popullsisë ka jetuar nën diktaturën që e ndaloi fenë në 1967, nuk do duhej sqaruar se ekzistojnë fundamentalistët laikë. Duhet kujtuar se, edhe pse unik në intensitetin e luftës kundra fesë, regjimi i Enver Hoxhës kishte paralele të shumta ideologjike në një sërë vendesh, ku Kina dhe Bashkimi Sovjetik janë vetëm më të njohurit. E rëndësishme për t’u evidentuar është gjeneologjia ideologjike e luftës së komunizmit ndaj fesë tek Revolucioni Francez, i cili ngriti tempullin e laicizmit mbi priftërinjtë e varur në portat e kishave. Sipas kuptimit francez të laicitetit, shteti është mbrojtës i qytetarit nga kthetrat e fesë. I çuar në ekstremin e tij, ky qëndrim prodhon luftën totale ndaj fesë, kurorëzuar në Shqipëri më 1967. Ky pretendim për prezencën e fundamentalizmit laik nuk është thjesht historik. Ligjërimi politik aktual i Le Pen-it në Francë, apo i hollandezit Geert Wilders janë vetëm dy raste që vlejnë si ilustrime të fundamentalizmit laik bashkohor. Së fundi, për të konkluduar me këtë pikë, vlen të përmendim librin e korrespondentit veteran të The New York Times, intelektuali provokativ Chris Hedges, “I Don’t Believe in Atheists”, ku thotë se fundamentalistët ateistë janë shpesh po aq të rrezikshëm sa fundamentalistët fetarë.

Në Lindjen e Mesme, siç është vënë në dukje prej shumë studiuesish, fundamentalizmi islamik është në një pjesë të madhe – por jo tërësisht – reagim ndaj fundamentalizmit laik të regjimeve nacionaliste sekulare e diktatoriale të Naserit në Egjipt, Hafiz el-Asadit në Siri, apo Shahut të Iranit. Kjo kuptohet më mirë nëse kemi parasysh dy gjëra. E para se laicizmi nuk mund të ekzistojë pa prezencën e fesë, pikërisht sepse nuk mund të flitet për ndarje të fesë nga shteti pa ekzistuar feja. Kjo ndërlidhje prodhon forma kundërshtie shpesh të ngjashme nga të dyja palët. Për të zëvendësuar fenë, regjimet laiciste prodhojnë modelin e tyre “fetar” me ritualet e tempujt përkatës, të cilët sociologët i quajnë pjesë e religjionit civil. (Mozaiku i mirënjohur në ballë të Muzeut Historik Kombëtar është shembull tipik i një “ikonostasi” të religjionit civil, me vlera tejartistike, që receptohen “fetarisht” edhe sot.) Së dyti, “ambiguiteti” i fundamentalizmit mund të kuptohet më qartë nëse përkufizojmë fundamentalistin si subjekt që nuk jeton dot me tjetrin që është i ndryshëm: i ndryshëm në besim fetar, në ngjyrë të lëkurës apo në idetë në të cilat beson; ai që kërkon ta asgjësojë politikisht, shoqërisht apo edhe fizikisht tjetrin etnik, tjetrin me ose pa shami muslimane, me ose pa kipa hebraike.

Në këtë mënyrë mund ta kuptojmë laicizmin, siç bën z. Kallamata, si anti-fetarizëm. Por ai gabon kur thotë se, laicizmi është e njëjta gjë me sekularizmin dhe se këto janë anti-fetarizëm. Laicizmi është vetëm një formë e sekularizmit, përfaqësuar nga modeli francez, produkt i Revolucionit Francez. Për këtë arsye studiuesit dallojnë midis laicizmit francez dhe sekularizmit anglo-sakson, ku një nga dallimet e tyre kryesore është qëndrimi i ndryshëm ndaj fesë. Në rastin amerikan, sekularizmi është produkt fetar, i lindur nga shqetësimi i grupeve fetare se, nëse shteti do mbështeste një fe të caktuar, kjo do rezultonte në dëm të feve të tjera, apo dhe sekteve të tjera brenda së njëjtës fe. Prandaj z. Kallamata gabon kur thotë se është e pamundur ekzistenca e organizmave pro-fetare sekulare, të tilla siç deklaron të jetë edhe Forumi Musliman Shqiptar. Grupe të panumërta fetare në botë, militojnë për sekularizmin, pikërisht që të ndihmojnë shtetin të mos shkelë në sfera që nuk përkasin, apo që të garantojë barazinë e komuniteteve të ndryshme fetare para ligjit.

Në një kohë kur është pranuar gjerësisht ideja se njerëzit kanë identitete të shtresëzuara, dhe se këto nuk janë detyrimisht kundërshtuese me njëra-tjetrën, z. Kallamata vë ballë për ballë atë që ai e quan vetëdije kombëtare e përfaqësuar nga Bogdani (etj.) dhe të kundërtën e saj, vetëdijen fetare, të cilën Jazexhiu, sipas z. Kallamata kërkon ta mbi-theksojë. Po cilët janë kufijtë identitarë kombëtarë e jokombëtarë, antikombëtarë apo fetarë të theksuar në masën e duhur apo të mbitheksuar, e cili i përcakton ato?

Kallamata përgjigjet se për shqiptarët feja është diçka personale, vetjake, e cila nuk duhet ngatërruar me politikën. Është e tepërt të thuhet se ky qendrim ndaj fesë nuk është ekskluzivisht shqiptar e as nuk ka qenë përherë tipik për shqiptarët, siç pretendohet shpesh. Por çfarë është më e rëndësishme të vihet në dukje është se, ky kuptim mbi fenë si çështje vetëm personale është duke u sfiduar dita-ditës në rang botëror. Disa nga sociologët më të njohur të religjionit si Jose Casanova apo Peter Berger kanë vënë në dukje se globalisht feja, qysh nga fillimi i viteve ’80 është çprivatizuar dhe ka hyrë në sferën publike. Shumë studiues sot, duke komentuar për fenë në shoqërinë civile, thonë se jemi në fazën post-sekulariste. Kjo nuk do të thotë se kemi përmbysje të sekularizmit, por një rinegociim të prezencës së fesë në shoqëri. Është naive të besosh se në epokën e globalizmit shqiptarët do jenë imunë ndaj trendeve kaq të fuqishme globale. Për këtë arsye nuk mund të flitet për një vetëdije shqiptare si një realitet ndërtuar mbi një ligjërim përjashtues. Vetëdija shqiptare është produkt i shumësisë së ligjërimeve që prodhojnë shqiptarët fetarë ose jofetarë, shumë herë të ndikuar nga trende të tilla globale. Fakti që debati mes znj. Bogdani dhe Forumit Musliman u zhvillua sa në median shqiptare, po aq sa edhe në internet, në Angli po aq sa në Shqipëri, e po ashtu edhe gjuha që u përdor, etiketimet “fundamentalistë” apo “islamofobë” janë tregues të këtij ndërveprimi me modele e ligjërime të globalizuara me kohë.

Për këtë arsye nevojitet një rishqyrtim i ideve të vjetra që informojnë debatin publik mbi fenë në mënyrë që të kuptojmë dukuritë që ndodhin rreth nesh dhe të kuptojmë se çfarë idesh, trendesh sociale dhe shqetësimesh u japin formë këtyre debateve. Homogjenizimi që kërkon të imponojë ligjërimi kombëtarist nuk mund t’i përgjigjet ridimensionimit të marrëdhënieve të shoqërisë me fenë që diktojnë aktorë të shoqërisë civile në epokën e globalizmit. Po kështu, edhe aktorët e shoqërisë civile nuk munden të imponojnë modele arbitrare në marrëdhëniet fe-shoqëri, pa u kujdesur për një konsensus minimal që vjen vetëm përmes debatit intelektual, e jo detyrimisht përmes frazave të thata të ligjit apo konventave ndërkombëtare. Por e gjitha kjo do të jetë e vështirë për t’u kuptuar për këdo që personalizon kriteret e përcaktimit të fetares apo antifetares, fondamentalistes apo jofondamentalistes, të kombëtares apo antikombëtares.

Shkarkohet Myftiu i Shkodres

Keshilli i Pergjithshem i KMSH-se shkarkoi sot nga detyra Myftiun e Shkodres, Ndricim Sulejmani. Shkarkimi u be pas nje debati qe Myftiu ka pasur me kreret e KMSH-se, ne lidhje me disa ndryshime statutore te propozuara per tu bere ne kete mbledhje. Pas ketyre debateve gjendja eshte tensionuar dhe Myftiu ka dale nga mbedhja, nderkohe qe shkarkimi i tij eshte bere pa pranine e tij.

Kjo ngjarje ka krijuar nje precedent vertete problematik, pasi pritet qe Sulejmani te mos e njohe shkarkimin, gje qe do te thote, krijim i nje institucioni te pavarur ne Shkoder. Ky precedent, pritet te sjelle nje situate te veshtire per KMSH-ne, pasi do ti hapte rrugen krijimit te institucioneve paralele te cilat sfidojne qendren duke e lene ate ne izolim total. Kjo do te jete edhe me problematike per vete KMSH-ne, ne nje kohe kur ne menyre te dukshme, ajo nuk ka kurrfare autoriteti mbi asnje pjese te muslimaneve praktikante ne thuajse te gjitha xhamite ne vend.

Shkarkimi i Myftiut te Shkodres, ka qene i pritur prej kohesh. Pengesat qe kjo myftini ka nxjerre ne menyre te rregullt ndaj shitjeve abuzive te vakefit prej KMSH-se ne kete qytet, kane qene arsyet kryesore te konfliktimit te Myftinise lokale me qendren. Per kete, nje nder strategjite e perdorura nga KMSH-ja per eleminimin e te gjithe myftinjve "rebele" ka qene ajo e krijimit te nje posti te vecante, ate te zevendes myftiut, gje te cilen, qendra e KMSH-se e ka perdorur ndaj shume myftinive te pabindura ndaj urdheresave te saj. Emerimi i individeve perkates ne poste te tilla eshte bere me synim per te krijuar rivalitet te brendshem ne keto myftini, per te gjetur me pas nje mundesi me te lehte shkarkimi. Ne fakt kjo gje nuk ka qene e parashikuar ne statut, dhe aplikimi i saj ka qene ne kundershtim me statutin dhe strukturat administrative qe ai parashikon. Myftinia e Shkodres nuk e ka pranuar nje gje te tille dhe kjo i ka acaruar edhe me shume marredheniet me Kryesine e KMSH-se. Mbledhja e djeshme eshte bere pikerisht per te kryer ndryshimet statutore, qe parashikojne ligjerimin e nje posti te ri administrativ ne strukturen e KMSH-se, postin e zevendesmyftiut, gje qe do te forconte pozitat fitnendezese te Muces ne te gjithe pjeset periferike te adinistrates, duke krijuar keshtu mundesine e ushtrimit me lehtesisht te pushtetit te tij neper te gjithe qelizat e ketij institucioni. Myftinia e Shkodres, ka kerkuar qe keto ndryshime te behen duke kufizuar pushtetin e kryetarit ne zgjedhjen e zevendesmyftinjve. Ajo ka kerkuar qe propozimi per ta te behej nga drejtuesit lokale te myftinise, nderkohe qe zgjedhja te behej nga Kryesia e KMSH-se. Ky do te ishte edhe varianti me i mire per te krijuar konsensus midis qendres dhe periferise. Por Kryetari Muca, nuk e ka pranuar nje gje te tille duke vendosur ne menyre arbitrare emerimin e zevendesmyftinjve nga vete ai.

Pritet qe se shpejti, Myftinia e Shkodres te dale ne nje prononcim per situaten e krijuar, si dhe per te sqaruar mbi hapat qe do te ndermarre me tej.

Duhet thene se Shkodra ka mbetur nder te paktat qytete te cilet vazhdojne ti bejne rezistence veprimtarise abuzive te Kryesise se KMSH-se. Thujase kudo, rivaliteti ndermjet grupeve te ndryshem te muslianeve, mbi te gjitha, rivaliteti ndermjet hoxhallareve qe jane ne krye te ketyre grupeve, si dhe ambicjet e tyre, kane bere qe politika e KMSH-se te rezultoje e suksesshme duke e ftohur dhe zbehur cdo lloj levizje per permiresimin e ketij institucioni.

Ezani-news

Historia që nuk mund të rishkruhet

E. Mertiri

Rishkrimi i historisë është bërë tashmë një temë që ka tërhequr një vëmendje të madhe në opinonin publik në Shqipëri. Kjo temë ka ngjallur shumë interes tek intelektualët shqiptarë, duke përfshirë një problematikë të gjerë e cila shtrihet në sferat më të ndjeshme të debatit publik. Ajo është e tillë pasi ka të bëjë me identitetet që fabrikohen prej grupeve të ndryshme sociale që gjallërojnë sot jetën kulturore, intelektuale dhe politike në Shqipëri. Një mori intelektualësh, thuajse nga të gjitha fushat e mendimit, kanë dhënë gjykime e opinione, në mënyrë të drejtpërdrejtë apo tërthorazi, lidhur me një proces të tillë, madje media të ndryshme vizive nuk kanë ngurruar ti bëjnë vend edhe gjykimit popullor me anë të intervistave në rrugë, aq sa shpesh të krijohet përshtypja se ky debat po kthehet në një çështje elektorale, ku populli bëhet sovran i shkencës, duke vendosur verdiktin e tij mbi tezat që shtron mendimi historik. Prononcimet për këtë debat kanë shkuar deri aty sa, për të janë shprehur edhe krerë të lartë të shtetit, duke nisur që nga Kryeministri dhe Presidenti i Republikës e me rradhë. Natyrisht, një mjedis i tillë duket i papërshtatshëm për të prodhuar vlera shkencore e intelektuale, pasi kemi të bëjmë me një dukuri negative ku kultura politizohet në funksion të interesave të ndryshme të grupeve shoqërore e politike. Megjithatë, ky është një debat të cilit nuk mund ti iket, për sa kohë që zhvillimet shoqërore, kërkojnë që intelekti tu përgjigjet me ide, mendësi dhe horizonte të reja. Kjo është një sfidë që mendimi i vërtetë intelektual, duhet ta përballojë megjithë pengesat që i dalin përpara. Megjithë ndotjen ideo-kulturore të mjedisit shoqëror shqiptar, ky debat mbetet i pashmangshëm, për sa kohë që realitetet e reja shoqërore kërkojnë doemos zgjidhje, duke të detyruar të përballesh me to. Përndryshe, e vërteta nuk do të gjejë vend në shoqërinë shqiptare dhe kushdo që do të dëshirojë të rrojë me të, do të duhet të bëhet i huaj në këtë vend.

Nevoja për të zëvendësuar dijen

Në njëfarë mënyre, e gjithë kjo zallamahi kulturore që gjallëron në Shqipëri është e kuptueshme. Bunkerizimi ideologjik i trashëguar prej së kaluarës është vështirë të shembet, për më tepër kur mungon vullneti dhe dijet e duhura për ta realizuar këtë. Rrjedhimisht, rishkrimi i historisë mbetet një proces i cili do të duhet të ecë paralelisht me çmontimin ideologjik të së shkuarës. Nuk mund të ketë rishkrim të historisë, pa u çveshur nga bota ideore prej së cilës rrjedh mendimin historik aktual. Pikërisht kjo shpjegon edhe arsyet se përse debate të tilla janë kaq të nxehta, kaq të ndjeshme dhe kaq të vështira për të vendosur gjuhën e duhur të komunikimit midis ideve që ndeshen. Kjo shpjegon edhe se përse historia shqiptare e ka të pamundur të rishkruhet në qetësi, në ftohtësinë dhe kthjelltësinë e natyrshme të punës akademike, në pavarësi nga zhurmat e politikës së ditës.
Duke dalë nga një sistem diktatorial, i cili veç të tjerash, ishte edhe një sistem i imponuar dijeje, shoqëria shqiptare vjen sot në një stad ku dijet e vjetra të trashëguara nuk funksionojnë më, ndaj dhe duhen ndërruar medoemos. Sidomos përsa u përket dijeve që lidhen me kulturën dhe shoqërinë, ka nevojë për një transformim rrënjësor. Është e natyrshme që nevoja për kësi transformimesh, të prodhojë realitete të tilla intelektuale të kaotizuara, duke bërë që zhvillimi i mendimit të hasë në gjithfarësoj pengesash nga më të ndryshmet. Duke qenë në një tranzicion të gjatë kulturor, shoqëror, politik etj., shoqëria shqiptare, veç të tjerash, nuk ka ditur të ndërtojë ende një hierarki vlerash drejt të cilave të orientohet për të konsoliduar strukturat e saj. Pikërisht kjo bën që edhe debate të tilla të karakterizohen nga masiviteti i pjesëmarrjes dhe jo nga selektiviteti i autoriteteve që ofrojnë tezat e tyre. Normalisht, realiteti kulturor në Shqipëri, duke mospasur ende një strukturë vlerore të standardizuar, nuk i ka krijuar ende autoritetet e veta, ndaj dhe nuk di ku të trokasë për të zgjidhur dilemat që u sjell procesi i kalimit nga një mënyrë e strukturimit shoqëror (karakteristike për regjimin diktatorial të kaluar) në një tjetër.
Por ajo që është e rëndësishme në këtë mes, është se kjo nevojë për ristrukturimin e dijeve sa vjen e rritet, në përpjestim të drejtë me nivelin në të cilin shoqëria ndryshon, në përpjestim të drejtë me nivelin e ndryshimit të mënyrave të organizimit të jetës, modeleve të strukturimit si dhe të raporteve shoqërore dhe kulturore. Në këto kushte, është normale që edhe mendimi historik të shkojë gjithnjë e më shumë drejt ristrukturimit të tij, për sa kohë që ndryshime të tilla shoqërore sjellin domosdoshmërisht, ndryshime të perceptimit shoqëror dhe intelektual, duke sjellë rrjedhimisht edhe këndvështrime të reja mbi të kaluarën e shoqërisë. Nga ana tjetër, nevoja për tu distancuar nga e shkuara e afërt diktatoriale, jo vetëm nga e shkuara si realitet historik shoqëror, por edhe nga e shkuara si sistem dijeje, përbën hapin e parë të domosdoshëm, nëse vërtetë do të duhet të krijohet një rrjedhë e natyrshme drejt zhvillimeve që kërkohen.
Përveç kësaj, historia mbetet sot një fushë e rëndësishme beteje për një një mori grupesh të ndryshme sociale, të shumuara së tepërmi në moçalin kulturor tranzitor postkomunist të shoqërisë shqiptare. Në një mjedis ku diversiteti i grupeve sociale rritet në përpjestim të drejtë me antagonizmin ndërmjet tyre, historia mbetet një armë që gjithkush synon ta përdorë për të triumfuar ndaj kundërshtarit. Rrjedhimisht historia bëhet jo rrallëherë subjekt përplasjesh të ashpra, duke u kthyer, nga një fushë e përfitimit intelektual, e cila na fal bujarisht përvojën e brezave paraardhës, në një terren të minuar, ku brezat e sotëm i ngrenë leqe intelektit, për ta përdorur në funksion të utopive, egocentrizmave apo interesave të vogla klanore e individuale. E gjithë kjo bën që historia shqiptare të bëhet shpesh burim keqkuptimesh apo përplasjesh të shumta, duke i ndihmuar një klime konfliktualiteti ndërmjet grupeve të ndryshme shoqërore dhe tezave përkatëse. Historia kthehet kështu në një lloj pushteti të cilin e ushtron ai që fiton autoritetin për ta treguar. Lufta për autoritetin e rrëfimit në të tilla raste përbën ekzaktësisht, luftë për pushtet.
Në këtë kuptim rishkrimi i historisë mbetet një angazhim i domosdoshëm për të bërë të mundur daljen nga boshllëku kulturor që karakterizon sot shoqërinë shqiptare. Për këtë, ajo duhet të shkëputet përfundimisht nga mendësitë e vjetra, të cilat e mbajnë mendimin të ndrydhur në pengjet e së shkuarës. Ndarja nga e kaluara ideologjike, nevoja për të ndërruar sistemin e dijeve, mbetet një sfidë e një rëndësie madhore për mendimin intelektual në Shqipëri, një sfidë po kaq e rëndësishme sa edhe ajo e rrëzimit të sistemit politik të 1990-n. Nuk mund të themi se e kemi rrëzuar diktaturën, për sa kohë nuk kemi rrëzuar sistemin e dijeve që e ndërtuan dhe mbajtën atë në ekzistencë. Nuk mund të themi se jetojmë në një botë, tashmë të lirë, kur vazhdojmë të mendojmë si në diktaturë, kur në themel të botkuptimeve tona vegjeton e njëjta mendësi, të njëjtat struktura të të menduarit. Ndryshimet shoqërore janë ngushtësisht të lidhura me mënyrën e të menduarit dhe me sistemin e dijeve.

Pengesat doktrinare

Nga sa shohim në debatin publik në Shqipëri, ky proces ka filluar, por ai në të shumtën e rasteve pengohet me forcë dhe në mjaft raste të tjera orientohet keq. Konkretisht, lidhur me temën që po zhvillojmë ndonëse nevoja për rishkrimin e historisë ka fituar tashmë konsensusin e pjesës më të madhe të aktorëve në debatin e sotëm publik, historia shqiptare ka mbetur po ajo, e kyçur në të njëjtat skema dhe pikëpamje, të kristalizuara përgjatë 50 vjetëve sundimi të hermetizmit doktrinar komunist. Ndonëse libra historie shkruhen çdo ditë, shumica dërrmuese e tyre nuk sjell ndonjë këndvështrim të ri, i cili të jetë produkt i një metodologjie shkencore të re, të ndryshme nga ajo që kemi trashëguar nga institucionet e vjetra të kontrollit dhe burgosjes së dijes.
Janë një sërë faktorësh që ndikojnë në frenimin e zhvillimit të reflektimit historik në Shqipëri, gjë që ka bërë që ashtu siç ndodh rëndom, edhe rishkrimi i historisë të shërbejë më tepër për ushqim të përditshëm mediatik pa dhënë asnjë efekt konkret. Faktorë të tillë mund ti ndajmë në dy kategori: në faktorë pengues që vijnë për shkak të mungesës së vullnetit politik, si dhe të tillë që vijnë për shkak të indoktrinimit intelektual të trashëguar nga e kaluara.
Përtej mungesës së vullnetit, ekzistojnë një sërë faktorësh me natyrë doktrinore të cilët frenojnë procesin e ridimensionimit të vlerave të shoqërisë shqiptare e për rrjedhojë, edhe procesin e rishkrimit të historinë. Arsye të tilla kanë të bëjnë me formimin ideologjik të pjesës më të madhe të klasës sunduese intelektuale, me mentalitetin e saj, si edhe me vullnetin e saj për t’u hapur ndaj prurjeve të reja të mendimit.
Konkretisht, elitat kulturore në Shqipëri janë po ato që dikur kanë fabrikuar dhe vënë në zbatim themelet shoqërore të regjimit. Por, ato nuk janë vetëm arkitektë të botës ideore të imponuar prej këtij regjimi. Ato janë po aq edhe produkt i këtij mjedisi doktrinar të ndërtuar nga vetë ata, i cili vazhdon edhe sot ti mbajë të mbërthyer pas strukturave logjike të vjetra. Studiuesit e psikologjisë sociale, mund ta shpjegojnë një dukuri të tillë me absorbimin që organizmi mendor i bën ideve të huaja, duke i njëtrajtësuar ato me veten për ti harmonizuar me tërësinë ekzistuese të ideve. Në këtë mënyrë, kur njeriu ndeshet përballë një bombardimi të fuqishëm propagandistik, ideologjik si ai i ushtruar gjatë diktaturës komuniste, i cili veç të tjerash, as nuk lejonte ekzistencën e asnjë alternative konkuruese, ai e ka të pamundur të ruajë pavarësinë e mendimit brenda vetvetes. Për pasojë mjedisi i ndotur ideologjikisht, arrin të deformojë organizmin ideor të njeriut, duke e bërë atë ti përgjigjet me përpikmëri formateve kushtëzuese të ideologjisë sunduese. Kjo bën që elitat e sotme në Shqipëri ta kenë shumë të vështirë çvishen nga indoktrinimi me të cilin janë familjarizuar për vite me rradhë. Për këtë arsye, ato vazhdojnë të shfaqin të njëjtat skema logjike të trashëguara nga e kaluara, të cilat pengojnë adaptimin me zhvillimet intelektuale të shoqërive moderne. Hapësira e tyre konceptuale është e dominuar nga struktura logjike që janë të mbyllura ndaj çdo ndërhyrjeje në skeletin e tyre dhe që sado të vishen me pikëpamje të reja të importuara nga bota moderne, në thelb ato funksionojnë në të njëjtën mënyrë, gjë që i bën të prodhojnë rrjedhimisht edhe të njëjtat realitete.
Kjo dukuri është mjaft e përhapur dhe ajo karakterizon në masë ligjërimin social, kulturor e politik në Shqipëri. Por ato shfaqen më dukshëm sa herë që debati publik prek tema të tilla të rëndësishme për zhvillimin e shoqërisë, në të cilat testohet edhe emancipimi i klasës intelektuale të kësaj shoqërie.
Botimi i fundit i monografisë së Skënderbeut, i autorit Oliver Schmitt, rivuri në pah, pikërisht nivelin e emancipimit të elitave shqiptare, si dhe nivelin e reflektimit prej tyre të indoktrinimit të trashëguar nga një e kaluar e barsur jo pak me ndrydhje të tilla doktrinore. Ashtu si edhe në tema të tjera të ndjeshme që lidhen me kulturën, e që kanë shkaktuar jo pak polemikë në opinionin publik, edhe ky debat u zhvillua me të njëjtin nivel, të njëjtën mendësi, agresivitet, mungesë objektiviteti etj. Ai përcolli të njëjtën kulturë përjashtimi dhe mospranimi të tjetrit, e cila prodhoi si gjithmonë të njëjtin zhargon akuzash, denoncimesh, fyerjesh, të cilat synojnë të asgjësojnë bartësin e çdo ideje të re që nuk i nënshtrohet verdiktit të ideologjisë sunduese. Dhe si për të mos mjaftuar kjo, një mori instrumentesh, si dhe një armatë njerëzish, si gjithmonë në të tilla raste, vihen menjëherë në lëvizje për të imponuar heshtje, duke u rrekur të “dezinfektojnë" opinionin publik me fletërrufetë përkatëse ndaj çdo “shfaqjeje të huaj” të evidentuar. Në këtë mënyrë vigjilenca kolektive aktivizohet menjëherë për të zbuluar dhe goditur grupin armiqësor të radhës, duke asgjësuar çdo embrion të mendimit të lirë të pagjymtuar nga morsat ideologjike të klasës intelektuale ekzistuese. Ajo shfrytëzon maxhorancën e saj për të prodhuar të gjithë zhurmën e nevojshme për të mbytur zërat e kundërshtarëve. Ky lloj autoritarizmi, nuk interesohet për zhvillimin e shoqërisë në vetevete, por si e si të vendosë dhe të ruajë diktatin e vet kulturor dhe ideologjik. Në këtë kuptim, debati kthehet në një demonstrim force duke degjeneruar në slogane që vetëm pompojnë ekzaltime turmash, të cilat mitingashët e kulturës së politizuar shqiptare, i shfrytëzojnë për të ruajtur elektoratin e tyre në fushën e mendimit.
Ashtu si gjithmonë në debate të tilla, nënvetëdija pushtetruajtëse e inteligjencës shqiptare e ndan hapësirën e polemikës në dy kampe: në atë armik dhe qendrestar. Kushdo që mbron vlerat e rendit ekzistues nga çdo alternativë e re bën pjesë tek qendrestarët, të cilën konsiderohen si mbrojtësit e vlerave të kombit nga çdo kërcënim i huaj, ndërsa kushdo që përpiqet të ofrojë ide të reja, të ndryshme nga ato që sundojnë sot opinionin publik, pavarësisht nëse këto ide vijnë si rezultat i teorive shkencore të mirënjohura, i përket armiqve të kombit, të cilët, me apo pa vetëdije, rrënojnë vlerat historike të tij, duke kërcënuar rrjedhimisht të ardhmen e tij.
Megjithatë, karakteristika më e qenësishme e debatit të fundit për Skënderbeun, ashtu si edhe në debate të mëparshme, ka qenë mungesa e vullnetit për të vërtetën, mungesa e vullnetit për të marrë në konsideratë çdo tezë të re, si dhe kujdesi për ti mbyllur rrugët tezave të tilla, për të penguar popullaritetin e tyre në opinionin publik. Shurdhëria që karakterizon në përgjithësi elitat ekzistuese në Shqipëri, bën që debate të tilla të shndërrohen në vitrina që vetëm ekspozojnë kokëfortësinë dhe hermetizmin intelektual, pa ofruar kurrfarë vlere në ndërtimin e një mjedisi të përshtatshëm për ta pjekur mendimin. Personazhet e përfshira në të kthehen kësisoj në gardianë të dijes, duke dërguar në dhomën e izolimit gjithçka që tejkalon kornizat ekzistuese. Për këtë dëshmon në masë pjesa më e madhe e hapësirës së komunikimit publik, e cila paraqet pareshtur monologët shterpë që shenjojnë territorin mediatik të monopolizuar prej tyre.
Në këtë linjë, hapësira e komunikimit duket e sunudar prej reagimsh që synojnë të mbyllin përfundimisht çdo polemikë, me një të rënë të lapsit. Diskutimet të ngjajnë me seanca parlamentare, të cilat më tepër se argumente apo analiza, paraqesin qëndrime. Parë nga një qasje stilistike, gjuha e debatit i ngjan më tepër asaj që përdoret rëndomë nëpër deklarata për shtyp, sesa një gjuhe që rreket të shtjellojë ide. Kjo bën që politizimi të sundojë mendimin, duke penguar reflektimin mbi tematikën që shtohet.
Në këtë mënyrë, rishkrimi i historisë mbetet peng i mentalitetit të trashëguar si dhe i mungesës së vullnetit për të ndryshuar. E gjithë kjo e bën të qartë arsyen përse shoqëria shqiptare është aktualisht e paaftë për të vënë në rrugë të drejtë një proces të tillë. Kjo shpjegon edhe arsyet se përse ajo nuk gjen dot asnjë mjet për t’iu përgjigjur problemeve të reja që ka sjellë moderniteti. Ajo vuan ende nën gërmadhat e botkuptimeve të vjetra, pa qenë e aftë për ti zëvendësuar ato.

Izolimi prej dijes

Nga e gjithë kjo, mund të themi pa e tepruar aspak se vizioni shoqëror i pjesës më të madhe të kësaj elite përbën një asfiksi ideo-kulturore. Edhe sikur të ekzistojë dëshira e mirë, historia nuk mund të rishkruhet nga të njëjtët njerëz që e keqshkruan atë përgjatë 50 viteve të diktaturës e në vazhdim, si dhe mbi të njëjtat themele ideore e botëkuptimore, të cilat vazhdojnë të gjymtojnë mendimin shqiptar, për të mos e lënë atë të shkojë drejt rrugëve të reja që i dalin përpara. Në fakt, historia nuk mund të rishkruhet nga subjekte që janë në vetvete më tepër një produkt i asaj vetë. Historia nuk mund të rishkruhet pa ndryshuar më parë dijen, pa ndryshuar metodën e qasjes, pa ndryshuar perceptimin e subjekteve njohës mbi botën, shoqërinë, zhvillimin, të ardhmen. Nuk mund të rishkruash diçka pa e riparë atë, dhe nuk mund ta rishohësh ndryshe pa ndryshuar këndvështrimet me të cilat i qasesh, pa ndryshuar dijen që ke për të gjitha këto. Në të kundërt, do të rishkruash të njëjtën gjë.
Ky proces nuk vjen mund të vijë nga ndonjë angazhim politik apo administrativ. Ai vjen në momentin kur dijet e reja na bëjnë të kuptojmë problemet e rendit ekzistues. Pikërisht këtu qëndron problemi kryesor, i cili ka të bëjë me vullnetin e inteligjencës. Elitat sunduese të mendimit nuk kanë as vullnetin e as kthjelltësinë e duhur për t’u hapur ndaj dijeve të reja, ndaj prurjeve të reja të mendimit, për të ridimensionuar vizionin e tyre ndaj shoqërisë. Në thelb, kjo mungesë vullneti vjen për shkak të nevojës për të ruajtur pushtetin. Dija është pushtet dhe çdo dije e re përbën kërcënim për rendin ekzistues. Rrjedhimisht elitat shqiptare interesohen të ruajnë status quo-në, ose ndyshe, të ruajnë rendin që e sundojnë. Për këtë arsye, ato janë domosdoshmërisht kundër çdo dekonstruksioni dhe çmitizimi, pasi kështu ato mund të mbrojnë dijen e tyre, pushtetin e tyre kulturor. Ideologjitë janë konstruksione që shërbejnë për ta sunduar mendimin, ndërsa racionaliteti na shërben për tu çliruar prej tyre. Mitet, tabutë, janë mjete të rëndësishme për të kontrolluar racionalitetin dhe për ti mbajtur njerëzit të lidhur me rendin ekzistues. Ndaj dhe inteligjenca neokomuniste shqiptare shantazhon me forcë bulëzat e një lloj pavarësie intelektuale që tenton lindë aty-këtu. Në kundërshtim me rolin shoqëror që kanë elitat, ajo nuk sillet si një avangardë, por si një klikë kultuore. Përkundazi, ajo bën ç’mos të ekzekutojë çdo embrion avangarde, që synon të formohet në mënyrë të natyrshme, si pasojë e hapjes së mendimit tek intelektualë të ndyshëm. Racionaliteti dhe liria e të menduait përbën gjithmonë kërcënim për çdo rend, të cilit i ka kaluar koha dhe mbahet me paterica, qoftë ky rend politik, ideologjik apo kultuor.
Gjithsesi, duhet kuptuar që koha punon në dëm të atyre që synojnë ta pengojnë hapjen e mendimit drejt zhvillimeve të reja. Duhet thënë që ky është një proces i pakthyeshëm, pasi shtrirja që ka marrë sot komunikimi, në një botë të ngushtuar skajshmërisht, ku burimet e informacionit janë më pranë se kurrë, nuk mëshiron asnjë skenar që synon izolimin. Vetë hapja e herëpashershme e këtyre debateve, të cilat kanë nisur me zëra të mekur, të shtuara më pas gjatë rrugës, dëshmon se përfshirja e shoqërisë shqiptare në nivelet e reja të debatit mbi fenomenet e reja, me të cilat ndeshet sot bota moderne, është e pakthyeshme. Në këtë mënyrë, iniciativa për të fshehur apo shpërfillur dijen, për të penguar çdo mundësi depërtimi të saj, për të izoluar shoqërinë prej ideve që ridimensionojnë botëkuptimet tona, kthehet në një utopi, e cila është e destinuar të dështojë. Ajo vetëm mund ta vonojë këtë proces, duke vonuar rrjedhimisht zhvillimin e shoqërisë, por kurrsesi nuk mund ta ndalë. Prania e informacionit, si dhe ndyshimet sociale me të cilat shoqëria shqiptare po përballet pashmangshmërisht, do të sjellin patjetër hapjen e mendimit drejt dijeve që i përgjigjen kërkesave të kohës, të cilat në mos do të dimë t’i integrojmë tashmë në sistemin tonë të të menduarit, do të na përplasin në të ardhmen në tabelën e turpit të vetë historisë.

[Shkrimi eshte botuar me pare ne revisten "Nje"]

Trusti i viktimizimit fetar

Bota intelektuale ne Shqiperi karakterizohet nga nje therrmim gjithnje e me i madh i grupeve shoqerore duke e komplikuar jashtëzakonisht skemen e ideve qe paraqiten ne opinionin publik. Rrjedhimisht kemi nje intensifikim po kaq te madh te interesave qe përfshihen ne debatin publik, gje qe e ben ate te paafte per te krijuar nje orientim te qarte per shoqerine. Paaftesia per te menaxhuar diversitetin, qe karakterizon ne pergjithesi pjesemarresit ne debatin publik ne Shqiperi, ka bere qe jeta intelektuale te ndikoje ndjeshem ne dobësimin e solidaritetit shoqeror. Nje faktor i rendesishem qe sa vjen dhe merr me teper peshe ne kete realitet eshte edhe feja. Ndryshe nga c’do te duhet te ishte, nje pjese e konsiderueshme brenda grupeve kryesore fetare, e shikon debatin publik, si nje ceshtje konkurrence dhe fare pak si nje detyrim per te kontribuar ne permiresimin e jetes shoqerore. Kjo ben qe veprimtaria e pjeses me te madhe te tyre te jete ne kundershtim me vete misionin e feve, duke i penguar ato nga realizimi i rolit qe ato kane ne shoqeri. Debati fetar ne Shqiperi, eshte bere ne nje mase te konsiderueshme, burim i nje polarizimi te panevojshem dhe te demshem i cili, jo vetem qe nuk i sherben solidaritetit shoqeror, por qe ne rradhe te pare demton vete komunitetet fetare. Shume prej aktoreve te jetes fetare ne Shqiperi, e shohin shoqerine me teper si nje truall pa zot ndaj te cilit ata rivalizojne per ta pushtuar sesa si nje terren ku ata jane te detyruar te sherbejne duke mbjelle vlerat shoqerore, kulturore e shpireterore qe mbart besimi i tyre.
Zerat me aktive ne kete fenomen jane ata qe ofrojne politizimin e fese, qofte ky ne rastet kur politika e perdor fene per interesat e saj, qofte edhe kur feja e perdor politiken ne funksion te interesave revanshiste e fundamentaliste. E keqja eshte se zera te tille esktremiste, ndonëse jane te margjinalizuar, arrijne te ndikojne ne grupet prane tyre, duke i tërhequr pjestaret e bashkësive te tyre drejt prirjeve konfliktuale. Konkretisht, vitet e fundit po shohim nje intensifikim te ndjeshem te prirjeve fundamentaliste ne komunitetin katolik, te cilet po përpiqen ta vecojne komunitetin e tyre mbi te tjeret. Pikepamjet e tyre i rezervojne katolicizmit nje vend te privilegjuar ne shoqeri, duke u mbeshtetur ne nje sere konstruktesh ideore, te tilla si, nevoja per integrim ne nje bashkesi kulturore katolike (sic presupozohet prej tyre se eshte Evropa), nevoja per rikthimin ne “fene e te pareve”, apo edhe nevoja per te zhdëmtuar nje komunitet, qe perceptohet si objektivi kryesor genocidal i diktatures komuniste. Ne fakt, ky eshte nje debat i gjere qe nuk mund ta trajtojme ketu, por po përpiqemi te prekim vetem nje aspekt te kësaj dukurie.
Gjithkush eshte dëshmitar i zhvillimit te nje ligjërimi me mjaft peshe ne opinionin publik, i cili synon ta paraqese komunitetin katolik si komunitetin me te persekutuar nga diktatura komuniste. Nje sere botimesh, analizash, opinionesh televizive, materilesh filmike, aktivitetesh perkujtimore, përpiqen te na ofrojne imazhe dhe informacione te cilat synojne ta vecojne kete komunitet nga te tjeret, duke na thene se lufta kunder fese u be ekskluzivisht per te goditur ate. Nuk kane munguar as zerat qe e shohin komunizmin si nje konspiracion te madh kunder kishes katolike, madje nje pjese e kësaj literature nuk ka ngurruar ta percaktojne persekutimin ndaj klerit katolik, jo si nje prej hapësirave te ushtrimit te veprimtarise kriminale te regjimit, por si ushtrimin e nje “gjenocidi” i orientuar ngushtësisht ndaj katolizmit.
Per te mos u mjaftuar me kaq, ne mjaft raste shkohet deri aty sa, synohet qe komunitete te tjera te tregohen me gisht si te rradhitura përkrah persekutoreve. Zerat me ekstreme ne kete rast, te cilet nuk jane aspak zera marxhinale, por i përkasin personazheve mjaft te njohur te jetes kulturore publike, jane përpjekur qe ne viktimizimin e popullit shqiptar, te shohin elemente te viktimizimit te nje feje prej nje tjetre. Kjo përpjekje tenton te dalloje përtej luftes se klasave, edhe nje nenshtrese (ne mos qofte qellimi final) te nje lufte nderfetare, duke viktimizuar njeren pale e duke inkriminuar tjetren. Ndaj pikëpamjeve te tilla qe rreken te rezervojne per vetveten kurorat e dafinave te rezistences, ndersa i adresojne tjetrit faturen e inkriminimit, nuk ka nevoje per koment. Ketu po ndalemi ne problemet morale qe batin teza te tilla, si dhe rrezikshmerine qe ato paraqesin ne lidhje me polarizimin e klimes fetare ne vend.

Te deshmosh te kaluaren, te deshmosh vuajtjet, tmerret e nje regjimi kriminal si ai qe kaluan shqiptaret, eshte nje pune e shkelqyer. Eshte nje detyre qe brezi i vuajtur duhet ta kryeje doemos per tu lene nje mesim te vyer atyre qe le pas. Ajo qe i mungon shoqerise shqiptare eshte pikerisht kujtesa historike, dhe ketu, ne myslimanet duhet te bejme shume, pasi duket se ne vuajme po aq nga kjo lloj skleroze kolektive, fatale per zhvillimin e nje shoqerie. Ne kete drejtim, katolikeve u duhet thene bravo u qofte, qe jane shume te kujdesshem dhe te zgjuar ne ate qe synojne te percojne tek brezat e tyre pasardhes, dhe mbi te gjitha ne shoqerine shqiptare. Por, ne planin moral, kjo deshmi e gjymtuar e vuajtjes se shqiptareve nen diktature le shume per te deshiruar. Te deshmosh vuajtjen kerkon mbi te gjitha nje nivel te larte moral. Njeriu mund te beje kompromise te shumta, po keshtu edhe grupet shoqerore, por nuk mund te beje kompromis mbi plaget e trupit dhe te shpirtit, mbi ndergjegjen morale te tij. Ne kete menyre, deshmia e vuajtjeve te perbashketa, e treguar per gjysem, perben nje lloj amoraliteti i cili e shkel mbi vete gjakun dhe vuajtjen e tyre. Ne fakt, duhet thene se gjithsesi kjo nuk i perket te gjithe katolikeve te angazhuar ne zbardhjen e se shkuares komuniste. Ka mjaft zera qe jane te hapur dhe e deshmojne te plote tablone e kësaj pjese te historise sone, duke permendur edhe krimet e komunizmit te bera ndaj muslimaneve. Ne kete menyre, duhet te dime te bejme dallim ndermjet zerave fundamentaliste e katolikocentrike, me ata katolike qe e respektojne te verteten dhe i përmbahen asaj me korrektese.
Ne historine e katolicizmit, verehet nje prirje e hershme e nje psikoze te vuajtjes, e deshmuar kjo ne nevojen per heronj, per martire, per sakrifica. Ky lloj dramaticiteti e ka shoqeruar perhere kaltolicizmin, duke konstruktuar tek ndjekesit e tij me te devotshem, njefare manie te te ndjerit te persekutuar, njefare ndergjegjeje qendrese qe trashegohet ne nje perballjeje pa fund me shtypjen. Jo me kot, ishin murgjit katolike, ata qe pergjate mesjetes shpiken nje zhaner te caktuar, origjinal deri ne ate kohe, te historiografise qe perbehet nga kronikat, te cilat fillimisht kishin ne qender te fokusit heroizmat e martireve shenjtore. Gjithashtu, pjesa me e madhe e trashegimise se hershme letrare katolike ne Shqiperi, eshte mbrujtur nga psikoza e rezistences ndaj "shtypjes osmane", dhe, ne njefare menyre, tulatjen e tyre te brendshme ia kane faturuar dhunes myslimane te ardhur prej perandorise. Nje gje e tille, duket se po ndodh sot edhe tek muslimanet. Paftesine tone per te qene atraktive dhe ndikues ne shoqeri, po ia mveshim ekspancionit katolik, perendimor apo islamofob, i cili sado qe ekziston dhe sjell efektet e veta, nuk eshte determinant ne gjendjen ku ndodhemi.
Keshtu, duket se katolicizmi kerkon kudo dhe kurdohere heronj, dhe kur nuk i ka (kur nuk ka shtypje ndaj tyre), ata do ti shpikin. Ligjerimi i disa fanatikeve te sotem qe protestojne ndaj asaj qe ata e quajne perjashtim te katolikeve nga qeverisja e sotme "muslimane" e Berishes, eshte nje dukuri qe rrjedh nga kjo mendesi.
Problemi moral ne zbardhjen e krimeve te komunizmit, ne rastin konkret eshte se katolicizmi, ose me mire katolikocentrizmi shqiptar, synon te paraqese nje realitet pergjysem ku viktimat kryesore te komunizmit jane kleriket katolike, ndersa ka zera qe rreken te na bindin qe diktatura komuniste kishte ne ndergjegjen e saj nje kostum islamik, te shfaqur jo vetm ne prejardhjen e diktatorit, por edhe ne flirtet e tij me vendet e botes se trete, ku perfshihen edhe disa prej vendeve problematike te botes arabe.
Te mohosh apo te heshtesh ndaj viktimizimit te bashkevuajtesit tend eshte jomorale. Ajo shkel mbi vete vuajtjen, gje qe te zbeh rrespektin per te. Kjo do te thote te mos kesh respekt per gjakun tend. Dhe akoma me keq, tendenca per ta veshur bashkevuajtesin me uniformen e xhelatit, perben nje krim moral, ne te njejtin nivel me ate te xhelateve te vertete.
Pa u marre me tezat ekstreme, ajo qe vlen te thuhet ketu eshte nevoja per te denconcuar nje tendence te tille, qe synon ti rezervoje dafinat e rezistences antikomuniste vetem per nje njesi te ngushte shoqerore, dhe kjo per arsye te vockela te nje rivaliteti fetar te stisur, krejt inferior ndaj vleres kolosale qe bart deshmia e perballjes dramatike fetare me komunizmin. Edhe tendenca per te sajuar terma te tille si "genocid ndaj klerit katolik" deshmon nje nevoje mjerane per te monopolizuar viktimizimin. Ngushtimi i rrezes se veprimit genocidal e ben regjimin te mos duket i tille duke ia zbutur kriminalitetin diktatures. Regjimi komunist ishte vertete genocidal. Por fokusi i tij nuk ishin fete ne menyre te drejtperdrejte. Fokusi i tij ishte shfarosja klasore. Me teper shfarosja e njeriut historik shqiptar, per llogari te krijimit te njeriut te ri. Shfarosja e nje menyre historike dhe tradicionale te te jetuarit, menduarit, sjellurit per te sjelle nje te re, ku natyrisht feja eshte e perjashtuar, si nje prej faktoreve kryesore qe garanton nje jete normale, te pangurtesuar neper kallepet ideologjike si ato te laboratoreve utopike qe perfaqesonte kjo marrezi. Per kete arsye, feja (cilado qofte ajo) luftohet si nje prej pengesave kryesore per te fabrikuar njeriun e ri, si dhe per te legjitimuar pushtetin e klases sunduese qe garanton mjedisin social ku vegjeton ky biçim njeriu. Kleriket jane masakruar dhe persekutuar per arsyen e thjeshte se ata u mesojne njerezve sesi te mbajne gjalle shpirtin, virusin me destruktiv te kesaj qenie njerezore robotike te prodhuar ne seri nga materializmi dialektik dhe historik. Kryqezata ateiste ndaj fese dhe tadites, nuk perben gje tjeter vetem se nje tendence per te nenshtruar natyren, duke krijuar keshtu kushtet laboratorike, mjedisin e pershtatshem per denatyrimin njerezor qe kerkon qenia e re.
Megjithate, ajo cka na vlen ne si muslimane nga ky debat, eshte nevoja per te plotesuar gjysmen tjeter, ate qe shume te tjere perpiqen ta lene ne harrese, apo perpiqen ta verbojne me britma emocionale akuzash bajate. Do te duhet patjeter qe muslimanet ti bejne te ditur njerezve mbi perpjekjet dhe sakrificat e bera nga paraardhesit tane qe nga Lidja e Prizrenit e deri me sot, ne menyre qe njerezit te qartesohen ne lidhje me vlerat tona, si dhe qe ne te mos shihemi si delja e zeze qe na ka shemtuar grigjen pergjate gjithe historise. Eshte e domosdoshme qe shoqeria muslimane te krijoje ndergjegjen e saj historike dhe te deshmoje te kaluaren e vet. Kjo eshte nje detyre fetare dhe shoqerore, te cilen ia kemi borxh jo vetem shoqerise shqiptare, por edhe femijeve tane, qe, dashte Zoti do te trashegojne fene tone ne kete shoqeri.

E. Mertiri

Mastera per Hoxhallaret dhe Modelet per Shoqerine

Nga Furkani

KMSH si model (institucionalisht)

Keto dite po lexoja se ekzekutivi shqiptar ka vendosur qe te gjithe nenpunesit e larte te administrates civile duhet te kene mastera te nivelit te dyte si kriter punesimi. Menjere mbase ne menyre krejt spontane me shkoi ne mendje situata ne administrimin e ceshtjeve te muslimaneve ne Shqiperi. Ketu kam parasysh mengaxhimin e institucioneve fetare duke filluar nga KMSH deri tek njesite lokale (myftinite) dhe me pas duke zbritur tek xhamite apo drejtuesit e tyre. Thelbi mbase i ketij shikimi krahasimor qendron ne faktin se sa e afte eshte kjo pjese e shoqerise shqiptare (muslimanet shqiptare) per te qene ne koherence me pjesen tjeter. Kjo duke pasur parasysh misionin mjaft te rendesishem qe mbart. Islami, sic dihet, eshte nje sistem jetese, filozofia dhe praktika e te cilit mbeshtetet ne besimin/njesimin e Zotit dhe ruajtjen e ekuilibrave (individuale, shoqerore, shpirterore, materiale) duke u mbeshtetur ne kritere morale, te drejta dhe reale.

Duke e pare shoqerine islame (xhematin) si nje nen-njesi te shoqerie shqiptare per t’u administruar, le te themi te pakten shpirterisht, nga institucionet fetare, me shqetesim mund te konstatohet se, ne menyre graduale, po krijohet nje handikap jo vetem social, por tashme dhe organizativ. Ne fakt ky mund te jete nje nder problemet me te hershme te muslimaneve, por e cilesoj tani pikerisht per faktin se gjerat duket se po ndryshojne. Nese deri dje muslimanet vuanin pak a shume te njejtat siptoma te keq-menazhimit, njesoj si shoqeria dhe shteti shqiptar ne pergjithesi, sot aparati shteteror po perpiqet te marrr masa per gjendjen e tij, ndersa nen-aparati yne administrativ duket te jete shume i akullt ndaj ndryshimeve cilesore.

Hapi qe admistrata shqiptare ndermerr ne pamje te pare duket pozitiv sepse teknikisht kerkon te permiresoje cilesine e prurjeve ne administrimin shteteror dhe te rrise cilesine e sherbimeve. Megjithese, ne dukje i sforcuar, ky hap tregon se klasa politike po kupton se rendesia e nje burokracie cilesore ne drejtimin e shtetit eshte thelbesore. Shtrirja e saj ne te gjithe nivelet dhe sidomos ne ate lokal eshte pa dyshim kriter i rendesishem per nje shtet modern. Sot megafonet politike trumpetojne qasjen ne nje sistem superior te drejtimit te shtetit dhe menaxhimit te tij, por kushti i nje shteti modern per kete, sipas formatit Weberian, konsiston ne ndertimin e nje burokracie funksionale te shtrire deri ne periferi. Dhe burokracia funksionale eshte ajo formale apo e struktuar ne baze te nje arsimi te specializuar dhe teknik. Nese arrihet kjo sipas Weberit e ardhmja do ti takonte pikerisht ketij lloj standarti te menaxhimit te shtetit dhe shoqerise. Tek muslimanet elementi qe perben shqetesim eshte se sa e pregatitur eshte struktura organizative e ketij grupi interesi ti pergjigjet sfidave te tregut te interesave ne shoqerine ku jeton.

Shteti modern sipas stilit perendimor ne pergjithesi mbeshtetet ne parimet e tregut te lire dhe konkurences, - kjo dhe ne ide, por dhe interesa. Per kete qellim une do desha ta shikoja kete levizje te shtetit shqiptar nga prizmi i nje grupi interesi. Ajo qe shoh me shqetesim eshte se nderkohe qe shoqeria jashte institucioneve fetare (jashte xhamive) po vendos kritere rigoroze ne lidhje me standartet e pranimit ne institucionet drejtuese, tek ne kjo nuk po ndodh. Te pakten kriteret per te qene nenpunes myftinie apo dhe drejtues xhamie sot, te vendosura nga KMSH, jane standarte dhe nuk kane nje percaktim sipas rendesise. Nuk ka strategji te studiuara dhe te mbeshtetura ne statistika apo te bazuara ne studime, ne lidhje me qytetet apo zonat me problematike te vendit. Politikat e punesimit zakonisht mbeshteten ne kritere jo objektive, por teresisht subjektive sipas burses dhe monedhes me te forte te grupit(menhexhit) kontrollues te KMSH ne treg. Nuk mund te mendohet ende per konkurime ne baze platformash qofte edhe ne nivel myftinie. Stimulimi financiar per ata hoxhallare (te konsideruar si nenpunes te KMSH) qe kerkojne te kryejne diploma komplementare ne lidhje me fushen e tyre mungojne teresisht.

Pra nese shteti shqiptar rrit kerkesat e punesimit per nenpunesit e tij, sepse nje organ drejtues duhet qe padyshim te kete standart me te lart se masa qe drejton, administrata islame eshte ne faza fare letante. Pra shoqeria ‘jashte xhamise’ (mbase eshte term jo shume adekuat pasi nuk duhet te kete nje ndarje te prere) po i vendos vetes kritere deri diku te forta per te qene funksionale dhe kjo se per kete ka nje etalon i cili eshte shteti modern i aplikuar kryesisht ne Europen qendrore. Pikerisht ketu eshte thelbi i dilemes qe kerkon te nxise ky shkrim. Sidoqofte duhet kuptuar qe ky eshte etaloni institucional dhe ne kete drejtim muslimanet shqiptare mbase deri diku kane arsye per t’u shpjeguar. KMSH shume mire mund te kishte krijuar nje model pozitiv nga ku shoqeria mund te merrte disa ane pozitive dhe t’ia referonte shtetit shqiptar ne lidhje me moralin, ndjeshmerine sociale, maturine, bujarine dhe pse jo dhe impaktin ne ato fusha ku makina shteterore ka kohe qe eshte dorezuar. Por te gjithe e dime se ky model ‘made in KMSH’, tashme ka kohe qe ka deshtuar.

Hoxhallaret si model (individualisht)

Nga ana tjeter nese modeli institucional ka deshtuar a kemi mundesi te krijojme modele personale dhe ketu kam parasysh hoxhallaret dhe intelektualin musliman. Po ndalem tek grupi i pare pasi mendoj se ndikimi i tyre eshte me i dukshem dhe me i prekshem ne shoqeri. Sa prej hoxhallareve tane te pakten ne qytetet kryesore sot po vazhdojne studimet pas universitare? Kam degjuar se ka nje interes ne rritje te tyre ne kete drejtim dhe uroj qe numri te jete i larte. Do ishte mire qe hoxhallaret ta kishin nje kerkese te tyre te brendeshme kete kriter. Sigurisht ky hap nuk duhet pare si nje diplomomani, efekt i cili rendomte ka shperthyer ne Shqiperi, por si nje hap i rendesishem per njohjen e kontekstit ku jetojme por dhe i te qenit ne kohe me ndryshimet kulturore. Nga ana tjeter lidershipi fetar nuk duhet te harroje qe eshte e domosdoshme te kete nje nivel arsimor te pakten me larte se mesatarja e popullsise.

Mendoj se nje model qe do studiuar dhe vleresuar nga hoxhallaret shqiptare eshte ai i Hoxhe Jakup Hasipit. Ky hoxhe i nderuar mbaroi studimet fetare ne nje nder universitetet me te mira te botes arabe (Al Ezher), jetoi dhe punoi si hoxhe ne nje vend perendimor si Gjermania per me shume se pese vjet dhe u kthye te punoje jo ne kryeqytetin e Maqedonise, por ne fshatin e tij. Paramendoni nivelin dhe eksperiencen e tij ne krahasim me masen (xhematin) qe ai punonte. Pra kishte kulturen fetare te nevojshme dhe te certifikuar nga nje institución me tradita ne studimet fetare, eksperiencen perendimore dhe nje njohje shume te mire te kontekstit ku do punonte. Dhe keto elemente teknike, duke mos perfshire ketu anen intelektuale apo aftesi te tjera personale qe e karakterizonin kete personalitet, bene qe ai t’u jepte mesim nga mimberi i nje fshati dhe hoxhallareve ne kolltuqet e xhamive te reja te qyteteve te medha Shqiptare, por mbase dhe me gjere.

Tek ne ne Shqiperi, per shkak te nje keq-menaxhimi, mungese vizioni, mos-planifikimi nga institucionet apo dhe vete individet, ka ndodhur krejt e kunderta. Ne kemi hoxhallare te arsimuar fetarisht, por qe jane te pa ndertuar ne kontekstin vendas (shkollat fillore, arsimi i mesem). Kjo edhe per shume arsye sociale dhe politike te tranzicionit politik, te cilat bene qe shkollimi ne Shqiperi te thermohej. Profili rajonal i hoxhes nuk perputhet pergjithesisht drejt me kontekstin ku pretendon te drejtoje. Shume hoxhallare nga provincat, per arsye edhe ekonomike, u zhvendosen ne qytetet kryesore, duke bere keshtu qe shume probleme te vijne dhe per keto arsye. Mos harrojme qe zhendosja e disa hoxhallerve cilesore nga periferia mund te shikohet si nje nder faktoret kryesore te problemeve sociale qe kane keto zona dhe ketu kam parasysh vrasjet ne familje te kryera sidomos per ceshtje nderi.

Dhe kur vijme tek diplomimi, ketu shohim qe, nese xhemati eshte i detyruar te ngrihet si pasoje e kerkesave qe vijne nga zhvillimet shoqerore ne vend, hoxha duket se mbetet nen standartin e asaj mase qe drejton. Kjo ben qe hutbet te kene problem ne terminologji, te jene me shume populiste sec duhet dhe te jene per shtresa nen mesatare ose jo ne perputhje me kontekstin te cilit i referohet. Pra nje pjese e mire e hutbeve te sotme, te mbajtura ne xhamite tona urbane, duken me te pershtatshme per nje xhami rurale.

Duke e shtrire kete pamje ne nje kontekst me te gjere them se pastaj problematika merr nuanca te tjera qe do duhen tratjuar ne shkrime shume me te gjate se sa ky. Me pak fjale a eshte arsimi i hoxhes shqiptar me i larte se mesatarja e popullsise shqiptare? Kur ne fakt duhet te jete me lart se mesatarja e elites shqiptare per te qene e denje per te krijuar modelet pozitive ku shoqeria te referohet. Per kete qellim megjithese jam kunder idese se edukimit fare formal apo diplomomanise, mendoj se lidershipi fetar, por dhe klasa e shkolluar ne gjirin e muslimaneve duhet ta kaperceje dhe kete hap. Nese administrimi apo formalizmi i tij ka deshtuar ne institucionet zyrtare (ketu kam parasysh KMSH-ne dhe myftinite) ai nuk duhet te humbase ne nivele personale te hoxhallareve. Mos harrojme se shume fakte historike tregojne se shqiptaret e braktisen ne mase fene e krishtere gjate mesjetes pikerisht dhe per shkaqe te tilla si roli mjaft i dobet i institucionit te kishes ne periferi por dhe nivel shume i ulet arsimor i prifterinjeve ne teresi.