Argumenti zëvendësohet nga tifozeria*

Doan Dani

Ka qenë një shembull interesant në shkollën fillore të viteve ’80 ku, për të shpjeguar rregullën drejtshkrimore të fillimit të fjalisë me germë të madhe, përdorej rasti i një nxënësi që e fillonte fjalinë me germë të vogël, sepse fjala e parë kishte lidhje me ‘fashizmin’, aq shumë i urryer nga ky vogëlush sa nuk meritonte as respektimin e normave gjuhësore. Me një vizion të këtillë, për rregulla jo më gjuhësore, por shkencore historike, Drejtori i Bibliotekës Kombëtare i shton dëshirës gjykuese – në fakt, historiani duhet të jetë rrëfyes – edhe dëshirën e rrëzimit të hipotezave të ngritura nga ata që ai, në faqen 190 të Skënderbeu: një histori politike, i cilëson ‹‹takëm “historianësh” [...] me osmanllëkun të trashëguar në vena – që rreken deri të numërojnë “privilegjet pa fund” që paskësh gëzuar “rajaja e krishtere”›› dhe që përsërit me patos në faqet 819-824: edhe pse mungojnë adresat, është e lexueshme nga koordinatat që kritika i drejtohet librit Skicë e mendimit politik shqiptar të Hysamedin Feraj, por dëshira dhe argumenti shkencor janë dy paralele të papërputhshme. Ato çka nuk mungojnë janë etiketat e “analizës së gjakut” të kundërshtarit, fenomen i trashëguar nga i racizmi kulturor dhe përjashtimi enverist: të paktën për lidhjen e gjakut me kombësinë duhet të heshtë Plasari. Nga përkthyesi i pilotuar në drejtor nuk mungon gjithashtu as kritika përçmuese ndaj historianëve profesionistë të cilët janë një referim i detyrueshëm për të gjithë studiuesit perëndimorë të historisë së gadishullit ballkanik.

Skënderbe i ri me paragjykime të vjetra dhe mesazhe të reja

Doan Dani

Në Evropë, nga gjysma e dytë e shekullit të XVIII, filloi të eksperimentohet faza e kërkimit të memories kolektive, e depozituar në të ashtuquajturën kulturë e ulët, e mishëruar nga popullsia rurale e atyre zonave mundësisht më të izoluara, sa më të largëta me kontaktet e kulturës urbane. Një herë që zbulohen gjuha, traditat dhe epopetë heroike, vihen në lëvizje mjetet përhapëse të ideve që përmblidhen në mënyrë perfekte tek sistemi arsimor dhe, tashmë, kultura e standardizuar kombëtare merr rrugën e pashmangshme të masivizimit. Me gjithë vonesën e kushtëzuar nga faktorë të brendshëm dhe të jashtëm, elitat shqiptare, nëpërmjet imitimit, arritën të krijonin diçka kombëtare dhe ta hidhnin në tregun popullor, por do të ishte regjimi komunist ndërtuesi dhe rrezatuesi i rreptë i kulturës kombëtare standarde, nëpërmjet sistemit arsimor. Ashtu siç kishte një lloj buke, djathi, veshjeje, kënge, pallati, rruge – mund të vazhdojmë në pafundësi –, po ashtu do të nxirrej nga furra një lloj mendimi: PKSH-ja e shpëtoi Shqipërinë, njeriu vjen nga majmuni, shqiptarët janë pasardhës të pellazgëve, Skënderbeu luftoi i vetëm për Kombin kundër “barbarit lindor”, etj, janë disa nga kallëpet që i jepnin formë mënyrës si shqiptari socialist duhet të raportohej me realitetin ose të kaluarën.