Probleme të deklarimeve identitare në komunitetin shqiptaro – amerikan.

Besnik Sinani

(Fjala e mbajtur në takimin “Shqiptar, Amerikan dhe Musliman: Feja dhe Identiteti,” mbajtur në Qendrën Islame Shqiptaro – Amerikane në Garfield, New Jersey më 23 Maj, 2010.)

Zonja dhe Zotërinj, anëtarë të këtij komuniteti e mysafirë,

Dua të filloj duke falenderuar të zotët e shtëpisë që na mirëpritën në eventin e sotëm si dhe organizatorët e këtij eventi, Imam Rifat Alilin, xhematin këtu në xhaminë në Garfield dhe iniciativën “Our Effort – Perpjekja Jone,” pranë kësaj xhamie, si dhe të gjithë ata që kontribuan dhe ndihmuan në përgatitjen e këtij eventi. Për vite të tëra kemi parë pllakën në hyrje të kësaj xhamie si dhe xhamive të tjera shqiptare në Shtetet e Bashkuara që njofton se kjo është një qendër islame, shqiptaro – amerikane dhe për këtë arsye vendosëm të fokusojmë eventin e sotëm pikërisht në diskutimin e kompleksitetit të një komuniteti që është njëkohësisht një bashkesi lidhjeje shpirtërore që bashkohet në adhurimin e Zotit, një bashkësi njerëzish që mblidhen në kultivimin e traditës, riteve dhe etikës islame; kjo është gjithashtu një bashkësi shqiptarësh që ndajnë me njëri – tjetrin imagjinatën dhe memorien historike, referencat kulturore dhe gjuhën që na bashkon me shqiptarë të tjerë këtu në SHBA si dhe gjetkë, qoftë të besimeve të tjera apo pa besim fetar; kjo është gjithashtu qendër e një bashkesie qe ka ndërtuar jetën në këtë vend, qoftë si emigrantë të ardhur, apo të lindur këtu dhe si të tillë ne jemi pjesë e mozaikut kulturor, fetar dhe etnik të shoqërise amerikane dhe ndajmë me kojshitë apo kolegët tanë në punë vlera, interesa, shije e referenca kulturore pavarësisht nga besimi fetar, prejardhja etnike, apo gjuha amtare e kojshive apo kolegëve tane.

Kur flasim për idenë e mozaikut fetar, kulturor, etnik e gjuhësor që përbën shoqerinë amerikane është bërë e zakonshme të dëgjojmë të flitet për Irlandezo – Amerikane, Afro – Amerikane, Italo – Amerikane, Hispono - Amerikane e kështu me radhë. Ajo që njihet në debatin e shkencave sociale në Amerikë si “hyphenated identity,” edhe pse term i debatuar, na bën të ditur se si shoqëri ne pranojmë si pasurim të shoqerisë sonë faktin se vimë nga prejardhje, tradita, besime, kultura diverse dhe se ky diversitet, në dallim nga pjesa më e madhe e Evropes Perendimore, në SHBA konsiderohet si vlere, pasuri, dhe kontribut në shoqëri. Sigurisht, edhe këtu shohim grupe, forma tensioni, retorika urrejtjeje që shpesh ngrihen kundra një grupi apo një tjetri ku mund të përmendim debatin kohët e fundit mbi emigracionin dhe ligjin famëkeq në shtetin e Arizonës që prek kryesisht emigrantët meksikanë. Gjithsesi, në përgjithësi, shoqëria amerikane ka pranuar si vlerë dhe pasuri kombëtare diversitetin kulturor, racor, etnik, dhe fetar që formëson shoqërinë tonë. Mes kësaj larmie kemi patur mundësinë të ndërtojmë dhe institucionet, iniciativat dhe projektet që inagurojnë dhe kultivojnë komunitetin shqiptaro – amerikan, një bashkësi e larmishme me myslimanë dhe të krishterë apo jo-fetarë, me prejardhje nga Shqiperia, Kosova, Maqedonia, apo Mali i Zi, të ardhur prej dekadash apo të një prurjeje më të vonët, të moshave dhe profesioneve të ndryshme. Në fakt, emigracioni në SHBA ka sherbyer dhe si mundësi njohjeje për shumë prej nesh të cilët edhe pse shqiptarë, për shkak të kushteve politike, kufijve që na ndanin, nuk do kishim patur mundësi te njiheshim me njëri – tjetrin më parë. Kësisoj, pavarësisht besimit tonë fetar, formimit profesional, bindjeve politike, shijeve të larmishme etj., ne njohim prezencën në një bashkësi shqiptaro – amerikane që ndan një memorie historike, gjuhë, referenca kulturore, eksperiencën e emigracionit që na bën të identifikohemi, të solidarizohemi si shqiptaro – amerikanë.

Por a ka arritur komuniteti shqiptaro – amerikan, nëpërmjet institucioneve të veta, liderëve të vet, publikimeve të veta, aktivitetit të vet të njohë e të reflektoje këtë diversitet tonin brenda bashkësisë shqiptaro – amerikane? Për pak minuta do flas për dy raste që më shërbejnë të ilustroj problematikën që dallojmë në disa qëndrime të disa organizatave dhe figurave në komunitetin shqiptar në amerikë si forma deklarimi identitar përjashtues ndaj shqiptaro – amerikanëve të besimit musliman. Këto dy raste, për fat të keq, nuk janë përjashtime, por besoj se janë indikative të botëkuptimit dhe qëndrimeve të disa qarqeve, organizatave, e figurave të njohura të komunitetit shqiptaro – amerikan, të cilat dëmtojnë kohezionin tonë si komunitet.

Kohët e fundit, një grup shqiptarësh kanë ngritur iniciativën për të marë aprovimin për vendosjen e një monumenti të Skënderbeut në një nga sheshet e qytetit të New York-ut. Midis iniciatorëve dallohen emrat e z. Astrit Leka, nën/kryetar i shoqatës së veteranëve të Luftës së Dytë Botërore me banim në Gjenevë, Dr. Anna Kohen, Presidente organizatës “Motrat Qiriazi,” Dr. Skënder Kodra, Dr. Peter Prifti, Dr. Adem Harxhi, Dr. Dhorka Dhamo etj. Dy artistët e propozuar për të punuar në këtë projekt janë artistët e njohur Naxhi Bakalli, dhe Fatos Kola. Në 11 pikat ku shpjegohet motivacioni mbrapa kësaj kërkese, emrat e përmendur më sipër përmendin:

Pika 1. Gjergj Kastrioti Skenderbeu u bë i vetmi mbrojtës ushtarak i Evropës së krishterë në kohën e tij; Pika 4. Sepse për mbrojtjen e lirisë dhe të krishterimit, Skenderbeu luftoi personalisht në krye të ushtrisë; Pika 5. [u quajt] nga papët e Romës “Atlet i Krishtit,” “Dhuratë e Krishtit,” “Shpata dhe Mburoja e Krishterimit dhe mbrojtësi i pamposhtur i tij.” Pika 6. Bashkpunoi ngushtë me Vatikanin dhe me 4 papë… qe e frymëzuan në misionin e Tij, që mundësoi të pamundurën. Pika 9. Skenderbeu ishte një kampion i mbrojtjes së lirisë, qytetrimit perendimor dhe krishterimit.

Mësuar të konsiderojmë Skënderbeun si Hero Kombëtar, nuk ka si mos vëmë në dukje këtë mbitheksim të Skënderbeut si kryqptar. Skënderbeun, me sa di unë, jemi mësuar ta shohim si figurën që simbolizon qëndresën e shqiptarëve ndaj pushtimit të huaj, jemi mësuar në shkolla ta shohim si figurën që luftoi kundra ushtrive turke dhe venedikase, por më qartë si figurën që u nxor nga pluhuri i shekujve nga rilindasit gjatë formulimit romantik të nacionalizmit shqiptar dhe u vendos në piedestalin e heroit kombëtar për të gjithë shqiptarët e të gjitha besimeve. Në fakt, ishte poeti Naim Frashëri, një poet mistik e besimtar musliman i tarikatit bektashi, ai që pagëzoi i pari Skënderbeun në fronin e Heroit Kombëtar. Le të sqarojmë këtu se ky mbitheksim i Skënderbeut si kryqatar nuk është pjesë e ndonjë revizionimi historik që kërkon të na vërë në dukje elemente që nuk i kishim ditur më parë nga jeta e Skenderbeut. Nëse do të ishte kështu, nuk do të shihnim të njëjtët zëra që ngulmojnë ta quajnë atë si “Mburoja e Krishterimit” të alarmohen nga botimi i nje studimi të mirëfilltë akademik mbi Skënderbeun kohët e fundit nga historiani zviceran Oliver Schmitt. Qëllimi është tek mbitheksimi i figurave, elementeve, miteve, narrativave që kërkojnë të projektojnë një identitet shqiptar të ngritur mbi referenca kulturore të krishtera në përjashtim, kundërshti e antagonizëm me prezencën, vlerat, figurat, dhe referencat muslimane të shqiptarëve.

Ndër motivet që shtyjnë emrat e përmendur më sipër, përmendet në pikën e 10-të se Neë York-u është qyteti ku banon një komunitet i madh shqiptaro – amerikan, për të cilin figura madhore e Skënderbeut është ajo e Heroit legjendar të popullit të tyre liridashës. Në këtë qytet, dua te kujtoj anutorët e mësipërm, jetojnë dhe shqiptarë që kanë ndërtuar së paku tre xhami shqiptarësh, ku shqiptarët e Staten Island kanë ndërtuar një nga xhamitë më të mëdha në Shtetet e Bashkuara, dhe mijëra familje shqiptarë janë anëtare të regjistruar të këtyre komuniteteve. Autorët e mësipërm ose nuk e kanë kuptuar se një Skënderbe hero i Krishterimit kundra islamit (një vështrim ky tejet simplistik e i reduktuar historik) nuk mund të jetë hero i muslimanëve shqiptarë në qytetin e New Yorkut apo gjetkë, ose teksa flasin nuk na konsiderojnë ne muslimanët shqiptarë në Amerikë si shqiptaro – amerikanë. U takon atyre të sqarojnë këtë dilemë, por e kemi veshtirë të besojmë se ata nuk janë të ndërgjegjshëm për këtë kundërshti tonën, pasi ka prej tyre që kanë familjare të tyre besimtarë muslimane që falen me ne në keto xhami.

Fatkeqsisht, ky rast nuk eëhtë nje rast i izoluar. Shumë nga ju mund të kujtoni fjalimin e ligë të Dom Anton Kcirës kur cilësoi muslimanët shqiptarë ashtu si dhe muslimanët boshnjakë të masakruar në Sebrenicë si qenër që meritojnë të rripen së gjalli nga Milloshevici. Dom Anton Kcira tregoi mjerimin dhe skëterrën qe ka brenda tij. Por ajo që na shqetëson është prononcimi i figurave të njohura ndër shqiptarët e Amerikës si z. Ekrem Bardha të cilët na bënë thirrje që “të mos keqkuptojmë Dom Anton Kciren.” Na bën përshtypje se si nuk pati asnjë fjalë në artikullin e tij që adreson palën e lënduar. Ne kemi anëtarë të këtij komuniteti që humbën të dashurit e tyre në masakrat e forcave të Milloshevicit, ata që Dom Antoni i quan qenër që meritojnë të rripen të gjallë. Ekrem Bardha flet per harmoninë fetare të shqiptarëve por duam të pyesim nëse fjalët e Dom Antonit përputhen me këtë imazh te harmonisë fetare. Të tilla qëndrime mbajtën dhe organizata të tjera shqiptare këtu në Amerikë dhe këto qëndrime na bëjnë të pyesim nëse bashkëkombasit tanë janë të interesuar për ngritjen e një komuniteti gjithë – përfshirës së shqiptarëve të Amerikës, apo ato kanë një vizion shumë më të ngushtë e përjashtues, në fakt kundërshtues ndaj sensitiviteteve te shqiptaro – amerikaneve të besimit musliman.

Kjo qendër ka bërë thirrje dhe më parë që mos ngatërrojmë qendrimet e Dom Anton Kcires me qendrimet e katolikëve gjerësisht këtu në Amerikë. Edhe ajo palo, gjysëm – apologji e Dom Antonit se kinse kish përdorur gjuhën e gabuar, kur është se fillimisht me arrogancë mbrojti qëndrimin e tij, erdhi vetëm pasi organizata muslimane kontaktuan dioqezën e kishës katolike në Michigan. Katolikët amerikanë kanë qenë partnerë në kauza të rëndësishme së bashku me muslimanët. Ne nuk duhet të biem ne verbërinë e Anton Kcirës e të bëjmë gjykime kolektive ashtu sic Kcira gjykoi gjithe muslimanët shqiptarë në bazë të qëndrimeve të vëllezërve Duka, qëndrime që kjo xhami dhe të gjitha xhamitë shqiptaro – amerikane i dënuan me termat me të ashpra. Ajo që duam të vëmë në dukje, gjithsesi, është se qëndrime të organizatave e figura të njohura mes shqiptarëve të Amerikës si ato që sapo përmendëm, janë përcarese, induktojnë tension në bashkesinë tonë, dhe nuk flasin në emër të gjithë bashkesisë shqiptaro – amerikane as në New York e më gjerë.

Në përfundim, është detyra jonë si bashkësi të sjellim këto shqetësime në tryezën e nje diskutimi konstruktiv brenda komunitetit shqiptaro – amerikan, dhe të kontribuojmë në krijimin e një fryme dhe qendrimesh që njohin, vlerësojnë dhe pranojnë diversitetin brenda komunitetit shqiptaro – amerikan. Shpesh përgjigja që do marim do jetë shkurajuese, si ajo që morëm nga Dom Anton Kcira, apo ata që verbërisht mbështetën retorikën e tij të urrejtjes. Por ne nuk kemi zgjidhje tjetër përvecse të përpiqemi të ndërtojmë një diskutim konstruktiv me ata që jane të interesuar, sepse me shqiptarë të besimeve të tjera, apo pa besim ne jemi pjesë e të njëjtës familje, të lidhur nëpërmjet farefisnisë apo krushqive dhe ndajmë me njeri – tjetrin elementë të rëndësishëm të të qenit shqiptarë, që na informojnë se kush jemi dhe se pse identifikohemi si të tillë. Nëse këto cështje nuk adresohen do shohim reagime patetike si ato që kërkojnë zevendësimin e monumentit të Skënderbeut me atë të Sulltan Muratit. Edhe pse i vleresojmë këto qëndrime si margjinale, ato janë simptomatike si reagime ndaj qëndrimeve identitare që kerkojnë të përjashtojnë prezencën muslimane nga horizonti historik dhe social i shqiptareve. Këto jane importe nga ligjërimet e prodhuara në Shqipëri dhe Kosovë, pjesë e tensioneve të përballjes me një Evropë në krizë identitare. Kjo nuk është klima në të cilën gjindemi ne shqiptaro – amerikanët. Per këtë arsye ne kemi potencialin per tu ngritur mbi përcarjen dhe tensionet që mbillen nga këto qëndrime, por kjo do ndodhë vetëm nëse do kemi si bashkesi vullnetin, motivet, dhe vizionin për ta bërë këtë. Ju faleminderit.