Shumë Besime Dhe Një e Vertetë e Vetme.

Dalai Lama i 14 – të. (Tenzin Gyatso) – Fitues i cmimit Nobel per Paqen.

Kur isha djalë i ri në Tibet, mendoja se feja ime budiste duhet të ishte më e mira dhe se fetë e tjera ishin në një farë mënyre inferiore. Tani vërej se sa naiv isha dhe sa e rezikshme mund të jetë intoleranca fetare sot.

Edhe pse intoleranca mund të jetë po aq e mocme sa vetë feja, gjithsesi ne ende shohim perhapjen e saj të fuqishme. Në Evropë shohim debate të forta rreth të sapoardhurve që mbajnë shaminë ose që dëshirojnë të ndërtojnë minare si dhe episode dhune kundra emigrantëve muslimanë. Në Lindjen e Mesme, urrejtja ndaj atyre që pasojnë fe të tjera i hedh benzinë zjarrit të luftrave.

Tensione të tilla probabilisht do rriten teksa bota bëhet më e nderlidhur dhe kulturat, popujt dhe fetë ndërthuren më shumë. Presioni që krijohet nuk teston vetëm tolerancën tonë, por dhe na obligon të promovojmë bashkëjetesën paqësore dhe mirëkuptimin në të gjithë anët e kufijve.

Cdo fe ka një kuptim ekskluziviteti si pjesë të identitetit të vet thelbësor. E megjithatë, unë besoj se ekziston një potencial i mirëfilltë për mirëkuptim të përbashkët. Është e mundur të ruash traditën tënde fetare teksa respekton, admiron dhe vlerson traditat e tjera.

Herët më janë hapur sytë nga takimi me murgun trappist, Tomas Merton në Indi pak më përpara vdekjes së tij të parakohshme më 1968. Merton më tregoi se ai mund t’i ishte më së miri besnik Krishtërimit teksa mësonte thellësisht nga fe të tjera si Budizmi. E njëjta gjë është e vërtetë për mua si një pasues besnik i Budizmit, i cili mëson nga fetë e mëdha të botës.

Një nga pikat e rëndësishme që diskutuam me murgun Merton, ishte se sa thelbësore është mëshira në mesazhin e Krishtërimit dhe Budizmit. Në leximin tim të Dhiatës së Re, unë frymëzohem nga aktet e mëshirës së Jezusit. Mrekullitë e tij të bukës dhe peshkut, shërimi dhe mësimi i tij motivohen nga dëshira për të larguar vuajtjen.

Unë besoj me vendosmëri tek forca e kontaktit personal në ngritjen e urave midis dallimeve tona dhe për këtë arsye jam dhënë pas dialogut me njerëz të vizioneve të tjera fetare. Më bën përshtypje se fokusi tek meshira, të cilën vëzhguam unë dhe Merton-i tek dy fetë tona, sherben si një fill i fuqishëm lidhës ndër fetë e mëdha. Këto ditë duhet të vëmë në dukje cfarë na bashkon.

Vereni Judaizmin, për shembull. Për herë të parë vizitova një sinagogë në Indi, më 1965, dhe jam takuar pergjatë shumë viteve me rabinë. Më kujtohet më së miri rabini në Hollandë, i cili më tregoi për Holokaustin me kaq intensitet sa që të dy u përlotëm. Kam mësuar se si Talmudi dhe Bibla përsërisin temën e mëshirës, si tek pasazhi tek Levitiku që këshillon “Duaje fqinjin si veten tënde.”

Në shumë nga takimet e mia me dijetarë hindusë në Indi, kam parë se sa thelbësore është mëshira pa egoizëm edhe tek Hinduizmi, sic shprehet, për shembull, tek Bhagavad Gita, ku lavdërohen ata të cilët “lumturohen nga mirëqënia e të gjitha qënieve.” Prekem nga mënyra se si kjo vlerë është shprehur në jetën e qënieve madhështore si Mahatma Gandi, apo më pak i njohuri Baba Amte, i cili themeloi një koloni leprozësh, jo larg nga vendbanimi tibetas në shtetin Maharashtra në Indi. Ai ushqeu dhe strehoi leprozët që ishin të përzënë. Kur fitova cmimin Nobel për paqe, bëra një donacion në koloninë e tij.

Mëshira është një lloj e rëndësishme në Islam dhe njohja e këtij fakti është bërë tejet e rëndësishme pas 11 Shtatorit, vecanërisht për t’iu përgjigjur atyre që e paraqesin Islamin si një fe militante. Në përvjetorin e parë të 11 Shtatorit, fola në Katedralen Kombëtare në Ëashington, duke apeluar që mos ndjekim verbërisht disa në media dhe që mos lejojmë aktet e dhunshme të pak individëve të përkufizojnë një fe të tërë.

Më lëjoni t’ju tregoj rreth Islamit që unë njoh. Tibeti ka patur një komunitet musliman prej rreth 400 vjetësh, e megjithatë, kontaktet e mia më të pasura me Islamin kanë qenë në Indi, ku jeton popullsia muslimane e dytë për nga madhësia në botë. Një imam në Ladakh më tha dikur se një musliman i vërtetë duhet të dojë dhe respektojë gjithë krijesat e Allahut. Në mënyrën që e kuptoj unë, Islami ka madhëruar mëshirën si një princip thelbësor shpirtëror, reflektuar në vet emrin e Zotit, “Mëshiruesi, Mëshirdhënësi,” që shfaqet në fillim të gati cdo kapitulli të Kuranit.

Gjetja e të përbashkëtave midis besimeve mund të na ndihmojë të ndërtojmë ura midis dallimeve të panevojshme në një kohë kur veprimi i unifikuar është më i nevojshëm se asnjëherë tjetër. Si qenie na duhet të përqafojmë unitetin e njerëzimit teksa përballemi me cështje globale si epidemitë, krizat ekonomike dhe shkatërrimet ekologjike. Në këto sfida, përgjigja jonë duhet të jetë si një i vetëm.

Harmonia midis feve të mëdha është bërë një ingredient thelbësor për bashkëjetesën paqësore në botë. Nga kjo perspektivë, mirëkuptimi i përbashkët midis këtyre traditave nuk është cështje që u përket vetëm besimtarëve, por ka të bëjë me gjithë njerëzimin në tërësi.

Perktheu nga Anglishtja: Emin Baomari
Mare nga Gazeta The New York Times

Homofobia në mendje

Ergys Mërtiri

Gjatë këtyre ditëve, në një datë të taksur për një kauzë me armiq të paqenë, patëm rastin të shohim sesi liritë dhe të drejtat e njeriut të ngrihen për të rrëzuar vetveten. Shumëkush në Shqipëri mësoi për herë të parë se bota paska një ditë të vecantë, të rezervuar për tu kujtuar dhe cliruar prej disa fenomeneve të çuditshme që dëmtokan rëndë jetën e njeriut dhe shoqërisë, të cilat përmblidhen në mënyrë patonomike në termin homofobi. Kjo ditë shërben për të reaguar ndaj kësaj dukurie si dhe ndaj gjithkujt që është sadopak i prekur prej saj, duke synuar kështu që cdo njeri të shërohet përfundimisht prej cdo lloj mendimi, gjykimi, ndjesie apo shieje antigay.
Konfuzioni qe shkaktohet nga e gjithë kjo, nese pëpiqemi ti hyjmë një reflektimi më në brendësi perceptimit të të drejtave dhe lirive, është mjaft i madh. Por në fakt, sheshazi duket se ajo cka me ngulm kërkon të shmangë kjo kauzë është pikërisht reflektimi shoqëror mbi tërësinë kuptimore të kësaj dukurie. Ajo që synojnë fushatat në mbrojtje të homoseksualitetit (ashtu si, në përgjithësi të gjitha fushatat) reduktohet tek përftimi i sensibilitetit dhe jo tek qartësia shoqërore mbi dukuri të tilla, të cilat dukshëm e kanë turbulluar dhe komplikuar skajshmërisht jetën shoqërore si dhe aftësinë e mendjes njerëzore për ti dhënë gjërave vendin e duhur. Ajo kërkon të rekrutojë njerëz në hutim e sipër, për ti rradhitur në mënyrë të pavetëdijshme në mbrojtje të kauzës së tyre, të prodhuar jo nga rigoroziteti racional, por nga fuqia sensibilizuese e klisheve.
Homofobia nuk është gjë tjetër, vetëm se një konstruksion konceptual, që shërben si bosht lëvizës për makinerinë propagandistike të kësaj kauze. Ai synon ta zgjidhë situatën në dy drejtime: së pari, duke prekur ndjeshmërinë shoqërore në lidhje me të drejtat që i shkelen këtij komuniteti, së dyti ai synon të pengojë cdo gjykim që i kundërvihet nëpërmjet delegjitimimit të homofobisë. Nëse ti nuk mendon se homoseksualiteti është njësoj si heteroseksualiteti, atëherë ti je homofob dhe rrjedhimisht ti karakterizohesh te armiqtë e lirisë dhe të drejtave të njeriut.
Në këtë mënyrë, homofobia është damka propagandistike e prodhuar nga lëvizja gay, që shërben si tel me gjemba përballë cdo gjykimi ndaj homoseksualitetit. Pra kjo strategji nuk është gjë tjetër vetëm se një mjet censure, duke përdorur klishetë, si mjeti i vetëm për të mbyllur gojët e kundërshtarëve. E rrjedhimisht liria e të shprehurit në lidhje me këtë temë shfuqizohet duke penguar cdo ide normale dhe të natyrshme, nën pretekstin se ajo fyen një komunitet me sjellje në fakt aspak të normale dhe të natyrshme. Kjo është ekzaktësisht ajo cfarë synon të sjellë lëvizja gay në Shqipëri (ashtu si kudo tjetër), dhe që falë investimit dhe lobimit të fuqishëm ia ka dalë të arrijë fitore të mëdha.
A mos po e ekzagjeroj? Absolutisht jo. Ligji antidiskriminim, i miratuar në unanimitet (në një vend kaq patriarkal sa ky) nga parlamenti shqiptar, e vendos seriozisht në kërcënim lirinë e fjalës në këtë drejtim. Mos ndoshta as kjo nuk duket dhe aq bindëse? Rasti i Suedisë, ku me një ligj të tillë një prift u dënua me burg dhe gjobë vetëm e vetëm sepse ishte shprehur në meshën e tij kundër sjelljes homoseksuale dëshmon jo pak për këtë.
Termi homofobi, nuk bën gjë tjetër vetëm se përpiqet të na thotë se të gjithë ne që nuk mendojmë se homoseksualiteti është një gjë e mirë vuajmë nga një crregullim kulturor apo intelektual. Sipas përkufizimeve terminologjike fobia është një frikë anormale, ngulmuese dhe ankthndjellëse që lidhet me objekte apo veprime të caktuara, të cilat shkaktojnë crregullime dhe anomali në sjellje. Në një mënyrë të ngjashme, homofobia synon të na tregojë se mospranimi i homoseksualitetit përbën një dukuri jonormale që krijon anomali në jetën shoqërore dhe që ka nevojë për ndërhyrje terapeutike. Natyrisht, termi është ideologjik dhe nuk mund të merret në mënyrë të fjalëpërfjalshme, por në një nivel analogjie, mesazhi që synon të na përcjellë është pikërisht ky, cdo manifestim antigay ka burim patologjik qoftë ky psikologjik, ideologjik apo kulturor.
Në të njëjtën linjë analogjie, duhet shpjeguar se fobitë janë reagime instiktive, të pakontrolluara të individit në rrethana të caktuara, përballë objektit që i shkakton, ndëkohë që realisht, mospranimi i homoseksualitetit nuk është dicka që buron thjesht nga reagime instiktive. Përkundrazi, është një mori intelektualësh, studiuesish kudo në botë që shprehen kundra kësaj sjelljeje, të mbështetur në arsyetimeve dhe reflektime rigoroze racionale, dhe mbi të gjitha, të mbështetur në studime serioze. Pra reagimi antigay nuk është iracional, sic rreket të na thotë lëvizja gay duke e evidentuar si homofobik këtë reagim.
Në këtë mënyrë, termi homofobi përbën një sajesë e cila synon të delegjitimojë dhe kriminalizojë kundërshtarët. Ai nuk synon të luftojë diskriminimin në mënyrë të drejtpërdrejtë, gjë që do të mund të bëhej duke promovuar tolerancën, si një term që godet vërtetë në shenjë, duke targetuar vërtetë kategoritë shoqërore diskriminuese ndaj homoseksualëve. Përkundrazi, ai ka në shenjestër pikërisht alternativën kundërshtare, të cilën, në një luftë të tillë propagandistike, synon ta damkosë ideologjikisht. Ky ligjërim ka për qëllim të promovojë alternativë duke eleminuar një tjetër, dhe nuk synon thjesht të mbrojë një shtresë të dhunuar apo të diskriminuar. Gjithashtu lëvizja nuk synon thjesht të mbrojë nga diskriminimi homoseksualët, por synon të mbrojë homoseksualitetin nga delegjitimimi moral dhe kulturor. Diskriminimi është vetëm një mjet për të justifikuar dhe legjitimuar alternativën e tyre. Lëvizja gay e kërkon diskriminimin si një mjet justifikues për legjitimitetin e alternativës së tyre.
Homofobia përbën një element retorik i cili synon ti japë një ekzistencë të përcaktuar kundërshtarit. Nisur nga pikëpamjet e shumë autorëve modernë, ligjërimi krijon realitet, dhe lufta mediatike për ti dhënë jetë termave, nuk është gjë tjetër vetëm se një luftë për ti dhënë identitetin e dëshiruar objekteve konkrete. Në një realitet të mediatizuar, cdo objekt ekziston vetëm nëpërmjet të shfaqurit. Në këtë mënyrë lobi gay e prodhon realitetin antigay duke e shfaqur ashtu sic i vjen atij për shtat, për sa kohë që ky lob e sundon hapsirën mediatike shqiptare. Në rastin konkret, termi homofobi synon ta përcaktojë identitetin e kundërshtarëve, në mënyrë të atillë që beteja e tij të jetë e humbur që në gjenezë. Gjuha e debatit, mbetet për pasojë peng i termave të tillë që në vetvete përjashtojnë debatin. Betejat ideologjike janë të tilla ku të duhet ta krijosh kundërshtarin që duhet të mundësh.
Nga e gjithë kjo mund të themi se homofobia nuk është gjë tjetër vetëm se fjala kyc, që shërben për kycur lirinë e fjalës kundër homoseksualitetit. Eshtë termi efikas që shërben si kurth për të ngatërruar mendimin nëpër labirintet tautologjike të shpikura për ti dhënë anormalitetit një status të mbrojtur, madje edhe të privilegjuar, kulturor, shoqëror e juridik.


* Shkrimi eshte marre nga gazeta Metropol. Botohet ketu me miratimin e autorit.

Ku e ke argumentin?

Ridvan ibn Muhamed Salimi

Komentet e mëposhtme nuk kanë për qëllim të fyejnë askënd, prandaj ju lutemi të mos i merrni për të tilla. Ne i duam të gjithë vëllezërit tanë, të cilët e duan Allahun dhe të Dërguarin e Tij, dhe që me sinqeritet i janë përveshur punës për këtë fe, pavarësisht nga drejtimi që kanë marrë. Nëse fjalët e mëposhtme ju duken disi të ashpra, kjo është për shkak të natyrës së rënduar të kohës ku jetojmë, ndaj dhe e ndjemë se duhet të hyjmë direkt në temë.
Shkak për komentin e mëposhtëm qe pyetja që më drejtuan lidhur me një çështje të caktuar. Pyetësi nuk donte të dinte thjesht rregullën, por kërkonte dhe argumentet. Aty kuptova se këto “argument” donin t'i krahasonin me “argument” që mund të kishin mbledhur dhe nga të tjerët e ashtu me mendjen e tyre të vendosnin se cili është më i “forti”. T'i jepja argument një kësi amatori, nga shkolla ligjore hanefite lidhur me çështjen, m'u duk e papërshtatshme. Do mundohem ta sqaroj përse. I tregova rregullën e shkollës hanefite dhe i thashë: "Kjo fetva, nëse del nga njëra prej katër shkollave ligjore të ehli sunetit, është rrjedhojë e një studimi, pune kërkimore dhe ixhtihadi të qindra dijetarëve të mëdhenj të këtij umeti, të cilët kontribuuan dhe i ripanë çështjet ligjore të secilës shkollë. Ata ishin mjeshtra në shumë disiplina islame dhe shumë prej tyre dinin përmendësh mbi njëqind mijë hadithe të Profetit tonë të dashur (a.s). Shumë dijetarë të shkollës ligjore hanefite arritën një grade tejet të respektuar, u njohën si “Ruajtësit e Hadithit”. Përveç kësaj ata i karakterizonte një shkallë e lartë devotshmërie dhe frike ndaj Allahut, gjë mëse e vërtetuar në biografitë e tyre. Kështu që ne i pranojmë me krenarinë më të madhe gjykimet që ata kanë dhënë pa pyetur për “argumentet”, dhe nuk u kthehemi atyre që nuk i nënshtrohen autoritetit të këtyre dijetarëve të mëdhenj të këtij umeti dhe që duan të shqyrtojnë argumentet për çdo çështje, dhe pse shumica e tyre nuk kanë as njohuritë bazë në shkencat islame apo që të kenë studiuar ndonjë libër autentik hadithi me ndonjë mësues, etj.
Epo të kërkojë “argument” një amator, është vërtetë qesharake. Është si ai që as nuk e njeh shkencën e fizikës, dhe debaton me profesorin për teorinë e relativitetit. Apo si ai që nuk ka as njohuritë më elementare në biologji dhe kimi e merr guximin të debatojë me ndonjë mjek se cila është kura më e mirë për një sëmundje të caktuar. Ky futet tek soji i qesharakëve! A mendoni se vërtet një profesor do t’ua vinte veshin fjalëve të tij? As që do të humbte kohë duke u marrë me të. Ky njeri, nëse do vërtetë të japë mendimin e tij mbi fizikën teorike, së pari duhet të studiojë GCSE-në për dy vjet, të marrë nivelet A për dy vite të tjera, të diplomohet pastaj për tri vite të tjera, më pas një apo dy vite master, duke vazhduar më tej me katër a pesë vjet doktoraturë… Atëherë do të jetë në gjendje të debatojë me një profesor!

Ngjashëm me këtë, apo dhe më keq, është rasti i atij që nuk di as gjërat më elementare të Ligjit Islam, dhe kërkon të sfidojë dijetarët e mëdhenj të fikhut, nga selefët dhe halefët e këtij umeti! Ai madje nuk zotëron as mjetet më të nevojshme për të kuptuar dhe vlerësuar “një argument”.
A mendoni se të japësh mendime mbi Ligjin Islam është me e lehtë se të flasësh mbi fizikën teorike?
Vetë fakti që ju kërkoni argument, flet qartë se ju nuk ia keni fare haberin ç’do të thotë fjala ixhtihad.
A mendoni se të kesh një argument është aq e thjeshtë sa të thuash një ajet kuranor apo një hadith të vetëm? Detyra juaj si amator dhe fillestar në dijen fetare është të mos e kërkoni fetvanë të shoqëruar me “argument”. Përkundrazi, detyra juaj është thjesht të mësoni një rregull të caktuar nga njëra prej katër shkollave të pranuara ligjore dhe të dini se këto rregulla bazohen në një dituri dhe studim të imtësishëm të burimeve të shenjta. Nëse shqetësoheni vërtetë për argument, ju lutem bëni një hap më tej për të studiuar dijen e shenjtë. Jeni mëse i mirëpritur! Por vetëm të kaloni nivelin elementar ju duhen së paku 8 vjet studim serioz. Dhe ky është hapi fillestar; akoma nuk keni filluar të specializoheni! Besomëni mua, çdo shkollë ligjore, aty i ka argumentet. Referencat enciklopedike që i shtjellojnë në detaje këto argumente të fikhut hanefi, janë të shumta dhe të njohura, të shkruara nga mjeshtra të hadithit dhe jurisprudencës. Jeni të lirë t’i shikoni në çdo kohë që dëshironi. Por një njeri i paushtruar, si ju, edhe nëse i lexon nuk do të jetë në gjendje t’i kuptojë këto vepra, ashtu si studenti i fizikës që nuk mund të kuptojë punët kërkimore të një niveli të lartë apo një punë kërkimore mjekësore. Është koha për përunjësi! Nëse ende je në shkollë të mesme, të duhet të marrësh bazat dhe të pranosh atë që të jep mësuesi tani për tani. Me kalimin e viteve, nëse do të jesh një student inteligjent dhe nëse do të punosh vërtetë shumë, mund të arrish në atë nivel sa të diskutosh për teoritë e komplikuara dhe të formosh mendimin tënd.
Për fat të keq, si pjesë e risive të qortueshme të kohëve moderne, brenda umetit ka nxjerrë krye një lëvizje që mohon ndjekjen e njërës prej katër shkollave ligjore dhe i nxit amatorët të vënë në dyshim çdo rregull të fesë, të dalin vetë në konkluzione dhe të ecin sipas kokës së tyre (ky mund të jetë suneti i Frank Sinatra-s, i cili thotë, - Ia dola vetë, - por jo tradita e dijetarëve të brezave me të mirë). Nëse mendon se si nxënës në shkollë të mesme mund të japësh ndonjë mendim mbi teorinë kuantike, atëherë ehlen ue sehlen!
Por, sa për paralajmërim, duhet ta dish se ajo që po bën, pra të japësh fetva direkt nga tekstet e shenjta pa qenë i kualifikuar për një gjë të tillë, është kryekëput harram. Nëse njerëzit do të kualifikoheshin për të nxjerrë regulla ligjore në mënyrë mekanike, ligji i shenjtë do të shkatërrohej dhe do ta mbulonte kaosi (Meqë ra fjala, thjesht fakti që jeni arab apo që flisni arabisht, nuk ju bën juve automatikisht myfti të kualifikuar!). Të gjitha disiplinat kanë kurrikulat dhe metodologjitë e tyre të studimit. Ligji islam është një nga disiplinat më të vështira që kërkon vite për t’u bërë ekspert. Për t’u bërë avokat ju duhet të dilni me rezultate të shkëlqyeshme, pastaj të diplomoheni për drejtësi. Por dhe pas kësaj ju duhet të merrni provimin e avokatisë. Prapëseprapë, puna nuk mbaron me kaq! Si avokat i ardhshëm ju duhen dhe ca vite praktikë para se të filloni të ushtroni profesionin tuaj. Dhe e gjithë kjo thjesht për të marrë titullin “avokat i ri”. Dhe vetëm pas shumë vitesh përvoje dhe pune kërkimore mund të bëheni Avokat i Kurores (titull nderi në avokati), apo të punoni si gjykatës në Gjykatën Lartë. Është për t’u çuditur që tek ne, çdo Tom, Dik apo Hamza e konsideron veten të kualifikuar në dhënien e fetvave sapo ka lexuar disa ajete kuranore apo një version të përmbledhur të sahihut të Buhariut! Kjo nuk është gjë tjetër veçse pasqyrim i injorancës sonë të thellë në këtë fushë.
Si mund të jepni gjykime ligjore, kur ju as që keni futur këmbët në një shkollë të tillë? Jeni thjesht një nxënës i shkollës së mesme dhe mateni të futeni në diskutime akademike!

Jini kokëulur! Nëse doni të diskutoni për çështje të Ligjit Islam, shkoni dhe uluni tek këmbët dijetarëve, trashëgimtarët e profetëve (paqja qoftë mbi ta), dhe studioni me ta. Mësoni prej diturisë dhe karakterit të tyre shembullor, pastroni veten bëhuni meritor që drita hyjnore të depërtojë tek ju. Nëse gjithë jetën ia keni kushtuar inxhinierisë, mjekësisë apo nismave tregtare dhe jo dijes së shenjtë - dhe tashmë në moshë të thyer keni filluar të bëheni një "çik fetar", të shkoni në xhami etj, - mos mendoni se mund të bëni një “kurs katapultues” në fe thjesht duke lexuar “Fikhu Sunneh” apo tefsirin e Meududit dhe të arrini në atë nivel sa të debatoni me dijetarët. Prandaj je i lutur t’ua lësh çështjet e fesë atyre që kanë sakrifikuar rininë dhe shumë vite të jetës së tyre duke studiuar disiplinat e shenjta. Siç thotë shpesh dhe një nga mësuesit e mi: “Ky është fikh e jo fik". Pra ke të bësh me fe këtu! Nuk është lodër për njerëz çfarëdo. Është vetë konteksti i sotëm që i bën njerëzit aq të pacipë sa të besojë se mund të japin mendimin e vet për të gjitha çështjet, që nga teologjia e gjer tek Ligji Islam.
E vërteta e qartë është se ti nuk je në atë gjendje sa të vlerësosh “argumentet” për një çështje të caktuar dhe të dalësh vetë në konkluzion se cili është mendimi më i fortë dhe më i “saktë”.
Më kujtohet një herë një debat me një 18-vjeçar, tamam çunak, i veshur me xhinse dhe xhaketë prej lëkure, jashtë xhamisë së lagjes sime. Kishte dy vite që kishte filluar të praktikonte fenë dhe pa e prishur fare terezinë, po më tregonte se si i shqyrtonte “argumentet” e shkollave të ndryshme juridike për çdo “çështje” dhe arrinte vetë në përfundim se cili ishte më i sakti! Fakti që nuk dinte as edhe një fjalë në gjuhën arabe nuk mjaftonte si argument për të hedhur poshtë gjurmimin e tij akademik - pa dyshim që çdo gjë do ta gjende të përkthyer në anglisht! Për fat të keq këta të gjorë as nuk ia kanë idenë se sa të komplikuara janë shumë çështje ligjore. A nuk e kuptojnë se po “ndjekin verbërisht” çdo “dijetar” që u servir informacion për këtë “çështje” kaq të veçantë. Ata as që i kanë kontrolluar vetë burimet, për shembull referencat e katër shkollave juridike për të parë se ç’thuhet në diskutimet e tyre. Dihet se rregullat hanefi nuk mund të merren nga një tekst shafi, apo e anasjellta, pasi shpesh japin prezantime të pasakta të një shkolle tjetër juridike - duhet të shihni tekstet e asaj shkolle. Do t’ju jap vetëm një shembull të thjeshtë, por që haset shpesh: vëllai apo motra mendon se ka bërë një “ixhtihad” të madh duke dalë vetë në konkluzion (pasi ka kuptuar se të gjitha shkollat juridike nuk ia qëlluan për të paktën 1424 vjet).
Çështja është ku t’i vendosim duart në namaz. Në ditët e sotme është bërë thuajse normale të shohësh myslimanë të cilët i vendosin duart në kraharor apo dhe në grykë dhe jo në pozicionin tradicional, sipër ose poshtë kërthizës, pozicion që myslimanët e praktikuan për mijëra vite me radhë, madje gjer para pak kohësh- dhe kurrsesi mbi kraharor (përjashtuar gratë në medhhebin hanefi) dhe aq më tepër në grykë (disa nga dijetarët maliki janë të mendimit se suneti është t’i mbash te palidhura anash).
Gjithsesi, muxhtehidët e rinj të shek. XXI e dinë më mirë. Si duket gjithë ekspertët dhe dijetarët e mëdhenj të katër shkollave juridike nuk kishin të drejtë hyrje tek "Fikhu Sunneh", udhërrëfyesi bazë për të gjithë muxhtehidët që sapo kanë filluar të çelin! Madje versioni i përkthyer është i kudogjendshëm dhe për muxhtehidët joarabfolës! Thjesht shfleto kapitullin mbi: sunetet në namaz, pozicioni i duarve, etj, dhe do të zbulosh se Tirmidhiu tregon një hadith ku thuhet se Profeti (a.s) kur falej i vinte duart mbi krahëror dhe se Tirmidhiu e cilëson hadithin “hasen”. Po ashtu do të gjesh një hadith tjetër të ngjashëm në sahihun e ibn Kuzames të cilin ibn Kuzame e cilëson “sahih”. Dhe kaq! (Ata as që e dinë se kush është ibn Kuzame… po duket si i rëndësishëm!) Katër shkollat juridike e kanë gabim! Së këndejmi ti e sheh vëllain në xhaminë e lagjes duke i vendosur duart mbi krahëror dhe duke i parë me përbuzje ata që “verbërisht” ndjekin një medh’heb të caktuar. Por, po t’u hedhim një vështrim nga afër “argumenteve” që parashtrohen tek “Fikhu Sunneh”, do të bëjmë ca zbulime befasuese. Para së gjithash, ata që kanë studiuar “el-Xheemi” të Tirmidhiut, e dinë se Tirmidhiu nuk përmend fare një hadith ku Profeti (a.s) i vë duart mbi krahëror! E aq më tepër ta ketë cilësuar hasen!! Një gabim shumë serioz nga ana e autorit. Ja një tjetër gabim madhor: dhe pse ibn Kuzame e përmend hadithin e Profetit (a.s) ku thuhet se ai (a.s) i vendoste duart mbi krahëror, ai nuk e cilëson hadithin sahih. E vërteta është se ai nuk bën asnjë lloj komenti për saktësinë e këtij hadithi që e tregon në librin e tij. Ata që e dinë metodologjinë e ibn Kuzames do të shohin se ekzistojnë të gjithë treguesit që ai nuk e ka cilësuar hadithin të saktë. Së pari ai nuk nuk përmend vendosjen e duarve mbi kraharor në kapitullin që paraprin atë kapitull (që është metoda e tij e zakonshme se si ai i percepton nënkuptimet ligjore të transmetimeve në këtë kapitull). Së dyti, këtë transmetim ai e vendos në fund të kapitullit, gjë që flet për dobësinë e tij. Gjithsesi, një vështrim në zinxhirin e transmetuesve të këtij hadithi, do të tregojë se aty gjendet Muammal ibn Ismail, të cilin shumë dijetarë të hadithit e konsiderojnë si transmetues të dobët, duke thënë se kishte një memorie të shkatërruar! Vetë imam Buhariu thotë për të: "Munker el-hadith", që do të thotë se hadithet e tij duhen refuzuar tërësisht! Ka dhe kritika të tjera për këtë transmetim, por nuk është momenti i duhur për t’u marrë me ta.
Ti kthehemi dhe njëherë problemit. Muxhtehidi i ri nuk ishte muxhtehid i vërtetë, apo jo? Prej “pasuesve të verbër” ai ishte më i verbëri. Lexoi thjesht një kapitull nga “Fikhu Sunneh” dhe e pranoi “verbërisht” atë çka lexoi, madje duke pretenduar për një alamet ixhtihadi! Vetëm imagjinoni se sa shumë gabime përmban ky libër. Dhe është ndër librat më të përhapur në ditët e sotme mes myslimanëve! Një nga mësuesit e mi na u drejtua një herë se dijetarët nuk i lejojnë vetes rrëshqitje të tilla në shkrimet e tyre. Kjo flet qartë për paditurinë e pashtershme të autorit. Në je apo jo i ndërgjegjësuar, duhet ta dish se në fund të ditës je po ai, një mukalid. Që do të pasosh dikë, kjo është e padiskutueshme, por çështja është, kë? Autorin e librit “Fikhu Sunneh” apo Albanin? Mos më keqkupto, të studiosh argumentet në çështjet e fikhut nuk është veprim i gabuar, por kërkon një kontekst dhe vend të caktuar. Ka plot sqarime të tjera lidhur me këtë fenomen, por do të mjaftohemi me kaq, duke iu lutur Allahut që të na mbulojë me mëshirën e Tij, të na udhëzojë tek e vërteta për çdo çështje, të na mundësojë ta ndjekim atë dhe të veprojmë sipas thirrjes së Tij gjatë gjithë jetës. Paqja dhe mëshira e Allahut qofshin mbi të dërguarin e Tij të dashur, familjen e tij dhe shokët e tij.

Falenderimet i takojnë vetëm Allahut, Zotit të botëve.

Antiklerikalizmi i Enver Hoxhës

Doan Dani

Ajo që i bën fenomenet pjesë të realitetit është funksioni i tyre si sistem dhe jo si elementë të veçantë. Saussure shpjegonte “strukturalizmin gjuhësor” me shembullin e lojës së shahut. Oficeri vlen shumë, jo sepse mund të japë shah, por në një moment të caktuar është në gjendje ta bëjë këtë, pasi figurat e tjera në loje janë sistemuar në atë mënyrë që oficeri të bëhet themelor; por pas lëvizjes së kundërshtarit, e njëjta figurë nuk e ka më vlerën e një çasti të mëparshëm: kjo sepse gurët e shahut, në kompleks, kanë ndryshuar situatën. Brenda kësaj loje çdo element është pjesë e sistemit dhe i aftë për të ndikuar lojën, pasi elementë të tjera ia lejojnë. Ky quhet sistem apo kontekst dhe është i kuptueshëm vetëm kur të gjithë elementët përbërës ndërveprojnë. Sinkronia i shqyrton këto lidhje dhe shfaqe në një kontekst të caktuar, kundrejt diakronisë, që ndjek evolucionin kohor të sekuencave sinkronike.

Përjashtojmë monizmin gjithëfushor të enverizmit, njëzet vitet që pasuan janë të mangëta në studime të plota dhe objektive. Të shtyrë nga interesa materiale ose emocionale, historianë dhe imitues të këtij “profesioni” pasqyrojnë enverizmin (e jo vetëm atë) si sekuencë sinkronike gjysmake. Sistemit i mënjanohen shumë elementë duke i hequr kështu logjiken e kontekstit, vetëm për të krijuar mite dhe paradigma të reja. Pjesë të neomitologjisë do të konsideroja disa reflektime - ose thjesht formula të përcjella edhe pa i njohur domethënien - që marrin përsipër jo të shpjegojnë, por të etiketojnë agresivitetin e enverizmit ndaj klerit katolik. Them “të etiketojnë”, pasi shpjegimi ka nevojë për studim metodologjik të kontekstit dhe objektivizëm. Këto dy pjesë të së njëjtës rrugë janë ende të pashkelura në Shqipërinë pluraliste e do mbesin të tilla derisa kriteret e gjykimit të jenë militantizmat e formave të ndryshme.

Si motive të vendimeve të Enver Hoxhës paraqiten dhe përcillen dituria e këtij kleri-viktimë, përballë injorantit-persektues, dhe antikomunizmi i këtij kleri, përballë ithtarit të asaj feje laike që ishte komunizmi. Sinkronia e kontekstit – e dy aktorëve në fjalë, enverizmi dhe kleri - paraqitet me dy raporte: dituri/antidituri dhe antikomunizëm/komunizëm. Situata politiko-sociale e brendshme, plani totalitar i Enver Hoxhës me të gjitha detajet kundërshtuese ose mbështetëse, situata e jashtme politike, bipolarizmi i globit, kleri si vartës i një shteti jo shqiptar dhe shumë faktorë të tjerë, thjeshtohen me paraqitjen e një filmi të bazuar në “kapriçot” e enverizmit nga njëra anë dhe “fatkeqësisë” së klerit katolik, që ishte i ditur dhe nuk i pëlqente komunizmi, nga ana tjetër. Ndërkohë që politika ka rrjedhë racionale, aspak të rastësishme, me objektiv pushtetin.

Patologjitë e diktatorëve, shpesh herë të përdorura si shpjegime maskuese, ngjyrosin metodat politike, ndërsa objektivi mbetet gjithmonë i njëjtë. Informacioni, kontrolli, imponimi i modeleve dhe ndëshkimi, kanë për qëllim sundimin, e sa më mirë të kombinohen, aq më i qëndrueshëm do të jetë objektivi. Enver Hoxha me sforcimin e madh për alfabetizimin e plotë të shqiptarëve, pjesërisht të realizuar, kishte kuptuar se dituria ishte mjet i domosdoshëm në organizimin e shtetit modern dhe kontrolli i saj përbënte çelësin e pushtetit jetëgjatë. Nuk ishte teori enveriste pasi aplikohej nga regjime bashkëkohëse ne Lindje dhe Perëndim, madje kultura dhe dituria, si armë e pushtetit, njihen nga Antikiteti. Për të dhëne një shembull historik që tregon se injoranca e sundimtarit nuk shkon në një kah me eliminimin fizik te individëve të “ditur” – siç na serviret - është me interes veprimtaria e Karlit të Madh. Analfabetizmi i tij nuk e pengoi të themelonte madje Schola Palatina, të mësonte më vonë, gjatë viteve të mbretërimit latinisht, retorikë, astronomi etj, me synim imitimin e perandorëve të Romës në ata elementë që i dhanë mundësi atyre të sundonin aq lavdishëm.

Këta dy personazhë, kaq të largët në kohë (diakroni), i bashkon ideja (sinkroni) i krijimit të një organizimi politiko-administrativ sa më të qëndrueshëm, ndryshe nga hordhitë plaçkitëse - për shembull mongole - të paafta për një organizim të tillë: sikur enverizmi të eliminonte diturinë, nuk do të shkonte më larg se plaçkitjet mongole. Ndërtimi i një shteti të shkatërruar nga Lufta e Dytë Botërore dhe ajo Civile, në gjendje të funksionojë për gjysmë shekulli - dhe sikur të mos ishte faktori i jashtëm mund të zgjaste edhe më tepër - kërkon domosdoshmërisht njohuri dhe staf për t’i jetësuar. Dituria duhej kontrolluar dhe jo eliminuar, por një “maniak”, siç ngjyroset Enver Hoxha, duhej ta zhdukte dhe jo ta kultivonte. Pjesa më e madhe e atyre që barazojnë Enver Hoxhën me injorantin, mbështesin etiketën të nisur nga mungesa e diplomës universitare të udhëheqësit të PKSh-së. Diplomë, Kulturë, dhe Njohuri nuk rrugëtojnë gjithmonë në një drejtim. Sikur të ishte një lidhje e detyrueshme, analistët që popullojnë televizionet në shumë programe, shpesh zëvendësues ose rrallë herë përkrah historianëve, sociologëve, psikologëve, teologëve, filozofëve, ekonomistëve, diplomatëve, artistëve, etj, çfarë diplome kanë për të mbuluar gjithë këto fusha njëkohësisht? Masat agresive të enverizmit ndaj një pjese të klerit katolik, janë reflektime të politikës së kontrollit absolut dhe papërputhshmërisë, gjithmonë politike, mes dy shteteve, Shqipërisë dhe Vatikanit. Ky i fundit, sinonim i institucionit Kishë.

Për sa i përket kontrollit mbi strukturat fetare, është një fenomen i njohur nga Egjipti faraonik dhe në vazhdimësi, i realizuar në formën e bashkëpunimit të fesë me politiken, ose nënshtrimi. Me Kostandinin e Madh merr formë të plotë çezaropapizmi i themeluar nga Augusti, kur ky i fundit ishte njëkohësisht Perandor dhe Pontifex Maximus, por jo i të gjitha kulteve ekzistuese në perandori. Nëse në pjesën lindore të Perandorisë Romake çezaropapizmi forcohet dhe është i pranishëm në shekujt në vazhdim, në perëndimin e mbetur pa një pushtet perandorak të fortë merr jete gjithnjë e më shumë autoriteti i tre qendrave fetare, me një supremaci vetëm morale për momentin, të ipeshkvit të Romës - Papës. Ky rol do të fuqizohet me kalimin e kohës për të ardhur deri tek momenti i famshëm i konfliktit mes perandorit Enriku IV dhe papës Gregor VII, në “luftën për investiturë” të viteve 1075-1122. Enriku IV sigurisht nuk ishte injorant, pasi u shkollua në nivelet më të larta të kohës, së bashku me klerin elitar gjerman, dhe as nuk kishte ndonjë mllef me burime patologjike, por arsye të thjeshta politike. Shkak i konfliktit është tentativa e Perandorit për të emëruar ipeshkvit dhe kundërshtimi i vendosur i Gregorit VII, i shprehur në 27 pikat e Dictatus Papae, ku përcaktohet autoriteti i Papës si i vetmi i legjitimuar në emërimin dhe shkarkimin e ipeshkëve. Konflikti shkon drejt zgjidhjes në vitin 1122 me konkordatin e Worms-it: vetëm në mbretërinë gjermane perandori mund të përligjë ipeshkvin – të zgjedhur më parë sipas të drejtës kanonike, pra nga Kisha.

Në fakt, do të duhet ende shumë kohë përpara konsolidimit përfundimtar të supremacisë së pushtetit papnor. Koncili i Trentos (1545-‘63) i mbledhur si përgjigje ndaj Reformës - i hyre në histori si Kundërreforma – sanksionon rolin parësor të Kishës së Romës dhe figurës së Papës. Merr formë definitive një hierarki piramidale e përforcuar, dhe madje e evoluar më tej, në Koncilin I të Vatikanit të vitit 1870. Tek ky i fundit hartohet edhe e famshmja “Pagabueshmëria e Papës”, De Romani Pontificis Infallibilitate, që i njeh atij të drejtën e ligjërimit ndaj klerit dhe besimtarëve: ishte i pagabueshëm “në bazë të vetvetes dhe jo në baze të konsensusit të Kishës” dhe doktrina e tij rreth fesë dhe moralit duhej të pranohej nga e gjithë Kisha. Kështu strukturohet ende më shumë një formë absolutizmi brenda institucionit fetar dhe çdo tentativë për ta kundërshtuar, ndonëse nuk shpie në turrën e druve siç ndodhte me përpara, ishte e papranueshme ose e ndëshkueshme me largim nga rolet drejtuese.

Filippo Maria Guidi, i vetmi kardinal që pohoi se kjo “doktrinë” duhej të burojë nga konsensusi ipeshkvnor dhe nga tradita e Kishës, u qortua ashpërsisht dhe Vincenzo Tizzani shkruan në ditarin e tij fjalët e papës Pio i IX drejtuar Guidi-t: “Tradita jam unë”. Në Codex Iuris Canonici të vitit 1917, neni (canon) 218 përcakton se papa zotëron “si mëkëmbës i Shën Pjetrit, pushtetin juridik më të larte dhe të plotë mbi Kishën universale” dhe ky pushtet i tipit “ipeshkvnor, është i menjëhershëm mbi të gjitha kishat, klerikët dhe besimtarët”. Autoriteti i plotë papnor rrjedh nga “e drejta hyjnore” - përcakton neni pasardhës. Enciklika Mystici Corporis Christi (29 qershor 1943) e dekretuar nga papa Pio i XII, i bashkëngjitet idesë së nënshtrimit të Kishës ndaj autoritetit papnor, ide e krijuar gjatë Rilindjes. Sipas enciklikës pjesëtaret e klerit duhet të veprojnë duke respektuar nivelet hierarkike.

Për të formalizuar këtë situate do të përpilohet edhe një “betim besnikërie”: ne vitin 1870 parashikohet betimi mbi ndjekjen e mësimeve të Koncilit të Trentos; në vitin 1910 i shtohet edhe një “betim antimodernist”, që më vone do të thjeshtohet në Koncilin II të Vatikanit (1962-‘65), por do gjykohet i mangët nga Gjon Pali i II dhe kardinali Ratzinger, i ardhshmi papa Benedikti i XVI. Këta të dy janë hartuesit e Codex Iuris Canonici të vitit 1983. Sipas R. Lill, aty paraqitet “detyrimi për të pranuar të gjithë doktrinën “origjinale” të papës dhe të kolegjit ipeshkvnor, pra edhe enciklikat, ndonëse këto nuk janë të përcaktuara si të “pagabueshme” [...]. Vendimeve të hierarkisë i kushtohet “bindja kristiane””, dhe veprimtaria duhet të jetë plotësisht e përbashkët me Kishën. Gazeta La Repubblica botonte më 12.02.2010 fjalimin e kardinalit Tarcisio Bertone, sekretarit të shtetit të Vatikanit, të mbajtur në universitetin polak të Wroclaw. Ndër të tjera, sipas gazetës, Bertone pohon se “Kisha nuk qeveriset si demokraci [...] Raporti strukturor [...] mes hierarkisë dhe popullit të Zotit [kleri/besimtarët], nuk mund të baraspeshohet në ndarjen e pushtetit”. Kështu që vendimet merren gjithmonë nga lartësia e piramidës dhe jo detyrimisht duhet të jenë produkt i konsensusit të rangjeve të mëposhtme.

Ishte i nevojshëm ky pasqyrim për të treguar evolucionin e pushtetit papnor nga viti 1075 tek kulmimi në një pushtet autoritar dhe hierarkik, ku çdo nivel i bindet një eprori, deri tek zëvendësi i Shën Pjetrit në tokë. Liria individuale në veprime doktrinare e veçanërisht politike, nuk lejohet. Si mund të bashkëjetonin në Shqipëri, dhe jashtë saj, dy absolutizma kaq të centralizuara si ai i Selisë së Shenjtë dhe diktaturës komuniste? Enver Hoxha, për të realizuar planin e tij të “gardhimit” të Shqipërisë e ka të pamundur kontrollin absolut ndaj një institucioni dhe kleri të pavarur nga shteti Shqiptar: mbetej kritik kontrolli ndaj klerit të varur nga normat e përmbledhura në citimin mësipërm të Lill-it. Prandaj diktatori shqiptar zgjedh metodën e aplikuar në Bashkimin Sovjetik nga linja staliniste.

Persekutimi stalinist fillon në fundin e viteve ’20 dhe merr përmasa të jashtëzakonshme në vitet ’30. Stalini deklaronte, më 15 maj 1932, se do të shkatërronte plotësisht fenë, por shënimi i 57% të popullsisë si besimtarë në regjistrimin e 1937 dhe lufta e dytë botërore, të para nga pragmatizmi stalinist, e motivuan udhëheqësin të ngadalësonte ritmet e persekutimit, që faktikisht nuk morën fund. Edhe pse ekzistonte marrëveshja e quajtur “Deklarata e besnikërisë” mes shtetit dhe Kishës, firmosur në 1927, kjo nuk e pengoi Stalinin të eliminonte rreth 110.700 anëtarë të klerit ortodoks. Tashmë ai kishte lëkundur dhe vënë nen kontroll pushtetin rival të Kishës ortodokse. Vallë kishte frikë nga dituria e këtij kleri? Stalini kërkonte të ndërtonte një superfuqi me injorantë?

Duke u nisur nga pohimi se “Enver Hoxha persekutoi klerin katolik sepse ky ishte i ditur” – i dëgjuar nga disa zëra – mund të paramendojmë se të njëjtën arsye duhet të ketë pasur edhe Stalini, babai shpirtëror i E. Hoxhës. Por Stalini nuk ishte persekutuesi i vetëm njërit prej klereve dhe komuniteteve – në fakt nuk ishte as Enver Hoxha edhe pse tentohet të prezantohet kështu – pasi me po aq “zell” persekutoi klerin katolik dhe atë musliman. Mes viteve 1925 – ’30 u shtetëzuan të gjitha pronat e vakëfit; në 1927 u mbyllen të gjitha gjykatat tradicionale islame. Përpara revolucionit të Tetorit numëroheshin rreth 26.000 xhami dhe 46.000 klerikë, në 1942 ekzistojnë vetëm 1.312 xhami dhe numri i tyre vazhdon të reduktohet edhe pas vdekjes së Stalinit, derisa në një moment arrin në vetëm 400 xhami dhe 2 medrese. Fundi i viteve ’70 regjistron 700 xhami për një popullsi muslimane prej 45–50 milion individësh, nga të cilët 20% deklarohen ateistë. Pa harruar këtu spastrimin etnikofetar të Krimesë, nga ku internohen të gjithë muslimanët tartarë (25% e popullsisë), spastrimi i jugut të Gjeorgjisë nga popullsia muslimane dhe 1 milion të internuar nga Kaukazi pas luftës së dytë botërore. Sipas logjikës së persekutimit të motivuar nga “dituria e klerit”, në Bashkimin Sovjetik rezulton të jetë përqendruar kleri më i shkolluar i globit dhe 2 milion fshatarë po aq të arsimuar (!).

Analogji vërehen edhe në rastin jugosllav. Janë përllogaritur rreth 250.000 të vrarë nga regjimi titist gjatë viteve të menjëhershme të pas Luftës së Dytë Botërore. Kësaj shifre i përkasin edhe persekutimet ndaj elitave fetare. Kisha katolike u trajtua me ashpërsi për kolaboracionizmin e një pjese të klerit me ustashia-t në Kroaci dhe Bosnjë. Për sa i përket muslimanëve “Të gjithë kundërshtarët e mundshëm u ekzekutuan pa gjyq dhe pa hetime” shkruan Poulton. U miratuan norma që ndalonin mbulesën, shkollat fillore fetare dhe prej 1952 ishte krim mësimi në xhamia; u mbyllën të gjitha sektet e dervishëve; shoqëritë kulturore dhe edukative (Gajret, Narodna Uzdanica) u mbyllën me përjashtim të një shoqate të kontrolluar, ashtu si edhe e vetmja medrese e lejuar, gjithashtu u mbyllën edhe fondacione humanitare, si Gazi Husrev Beg – themeluar në 1530; deri në 1964 u mbyll shtypshkronja dhe u ndaluan botimet e teksteve fetare islame. Shume prona të vakëfit i kaluan shtetit; 756 xhami në Bosnjë ishin dëmtuar gjatë luftës së dytë botërore, 200 të tjera nuk përdoreshin sepse ishin transformuar në stalla, magazina, muze etj.

Në fundin e viteve ’50 dhe në vitet ’60, me krijimin e “bllokut” të Vendeve të Paangazhuara, Komuniteti i muslimanëve do t’i shërbente Titos si mjet në politikën e jashtme. Do të jetë gjithashtu Tito organizator i të ashtuquajturit “Koncili i Ohrit” i vitit 1967, që i dhuroi autoqefalinë kishës ortodokse maqedone. Ky transformim nuk është gjest dashurie, fetarizmi, adhurimi ndaj një feje apo institucioni përkatës, ashtu siç nuk është kapriço, inat, zili, patologji, persekutimi i të njëjtit komunitet dhe institucion. Një afrim me Kishën ortodokse kishte ndërmarrë edhe Stalini pas sulmit gjerman të 1941 sepse i nevojitej mbështetja popullore. Pas luftës, në Bashkimin Sovjetik rikthehen në funksion 20.000 kisha dhe manastire në 73 dioqeza, me 30.000 priftërinj dhe 10.000 murgj – institucionet dhe kleret e tjera vazhdojnë gjendjen e mëparshme të persekutimit dhe klandestinitetit. Pas një kontrolli të rreptë dhe lidershipi të padiskutueshëm, Partia mundi të pranonte rolin social të Kishës ortodokse, gjithmonë brenda kornizave të caktuara nga shteti.

Motivi i represionit nuk mund të reduktohet vetëm tek kontrolli i klerit sepse, pa dyshim, linja politike e zgjedhur nga piramida papnore e këtij kleri shfaqet në konflikt të hapur me sistemet e vendeve komuniste.

Që në fillim, fashizmi në Itali kishte pasur konsensusin e Kishës. “Disa nga motivet e vlerësimit nga ana e hierarkisë katolike ishin: eliminimi i konfliktit social, korporativizmi [...], mbizotërimi i qëllimeve kolektive mbi ato individualiste”. Në këtë mënyrë, “Kisha gjente tek fashizmi një aleat në betejën e saj të vjetër kundër dy kundërshtarëve të përbashkët: liberalizmit dhe socializmit”. Këto arsye, të kombinuara me interesin e Kishës për rregullimin e “çështjes romane”, sollën Konkordatin e vitit 1929. Pas Luftës së Dytë Botërore, gjatë zgjedhjeve të 1948, kur Italia rrezikonte të drejtohej majtas, “Kisha katolike renditet me të gjitha forcat në favor të DC [partisë demokristiane]”. G. L. Bravo shtimin e pazakontë të numrit të statujave lotuese të Maries nga jugu në veri të Italisë e lidh me fushatën parazgjedhore: Kisha realizoi një fushatë aktive kundër majtizmit italian. Në Spanjë, shkruan historiani P. Viola, Kisha “ishte plotësisht e bashkuar me të djathtën, me pronarët e mëdhenj të tokave. Qendra e moderuar e borgjezisë urbane ishte e dobët dhe Kisha ishte ende mjeti i një qeverisjeje shtypëse”.

Si reagim i qëndrimit politik të Kishës, përkrah të djathtës ekstremiste, në fillim me diktaturën e Primo de Rivera-s e më vonë me Fransico Franco-n, në zonat e kontrolluara nga republikanët gjatë luftës civile u vranë shumë anëtarë të Kishës dhe u shkatërruan disa objekte kulti. “Pas luftës, regjimi fashist i Franco-s mbështetej në një kastë teknokratësh të anëtarësuar në një shoqëri katolike të fuqishme, të pasur, të mbyllur dhe ekskluzive: Opus Dei”, përfundon Viola. E pamohueshme është mbështetja ndaj Hitlerit, të paktën në dekadën e parë, kur u arrit edhe një Konkordat dypalësh. Në brutalitetin e regjimit Ustashia, në Kroaci, u shquan mjaft jezuitë dhe françeskanë. Pas luftës së dytë botërore nuk mungojnë mbështetja dhe përfaqësitë diplomatike në vendet me regjime diktatoriale të djathta: Argjentine, Haiti etj. E nëse këto janë aktivitete jashtë vendeve komuniste, nuk mungojnë ndërhyrjet direkte kundër rrëgjimit në një vend komunist (të paktën në rastin polak). P. Carpi rrëfen se L. Gelli kishte derdhur në arkat e Vatikanit rreth $50 milion për çështjen polake dhe për Gelli-n “Walesa do të kthehej në hije sepse do të ketë përmbushur detyrën e tij: atë të vendosjes përballë për arritur në një marrëveshje, një Kishë të fortë dhe një Shtet të fortë”. C. De Benedetti, zëvendës-drejtori i Banco Amborsiano, do të deklarojë më vonë se “Marcinkus [drejtori i IOR- e ashtuquajtura “Banka e Vatikanit”] mblidhte fonde për Poloninë”.

Në Divini Redemptoris Promissio të vitit 1937, Pio XI kishte dënuar ateizmin dhe luftën antikatolike. Disa vite më vonë, më 1 qershor 1949, papa Pio XII, nëpërmjet një dekreti të lëshuar nga Sant’Uffizio “shkishëron” komunizmin. Neni i parë përmban pikat: a) nuk është i lejueshëm regjistrimi në partitë komuniste dhe mbështetja e tyre sepse komunizmi është materialist dhe antikristian; b) është e ndaluar përhapja e librave dhe gazetave që mbështesin doktrinën e komunizmit materialist dhe ateist; c) besimtarët që ndërmarrim me vetëdije të plotë këto veprime të ndaluara nuk mund të marrin sakramentet [pagëzimi, kungimi, martesa, etj]; d) të pagëzuarit që shpallin, përhapin, propagandojnë me vetëdije doktrinën komuniste bien për këtë arsye në shkishërim [...] si apostatë [të dalë] nga feja katolike.

Arsyet e persekutimit nuk duhen kërkuar tek qëndrimet apo patologjitë individuale të tre liderëve. Armiqësia e hapur ndaj komunizmit dhe socializmit, aleancat me forcat e djathta dhe kundërshtimi i së majtës, ndërhyrjet në mbështetje të lëvizjeve kundër rrëgjimit komunist, prania e një strukture administrative dhe politike të centralizuar dhe pamundësia e komunizmit shqiptar për ta kontrolluar, vendimet e imponuara njësive të poshtme të klerit nga maja e piramidës e ndodhur jashtë Shqipërisë, kërcënimi me shkishërim i besimtarëve që i afrohen komunizmit, janë disa nga faktorët që, të kombinuar me afërsinë territoriale të Shqipërisë me Selinë e Shenjtë, izolacionizmin e vendit dhe memorien historike, vunë në lëvizje persekutimin enverist.

Ndryshimet në rangjet e klerit ortodoks të diktuara nga Enver Hoxha, edhe pse nuk u pranuan nga Patriarkana greke, u njohën zyrtarisht nga ajo e Moskës, përderisa Shqipëria ishte satelit i BS. Hoxha e kishte më të thjeshtë përforcimin e kontrollit të brendshëm të klerit ortodoks, i mbështetur edhe nga faktori i jashtëm: Patriarkana e Moskës kishte humbur pavarësinë (për t’i shpëtuar zhdukjes) ndërsa ajo Greke ishte e pafuqishme për te krijuar probleme në Shqipërinë komuniste. Ky kontroll, në Shqipëri, do të jetë rezultat i një dhune njerëzore (ndëshkimet) dhe institucionale (shkatërrimet) gjithmonë i kushtëzuar nga Bashkimi Sovjetik, ku po rikuperohej ortodoksia, jo se komunizmi po ortodoksizohej, por sepse i shërbente shtetit si mjet. Kjo është arsyeja e dytë që ndikoi në politikën enveriste përballë Kishës ortodokse shqiptare.

Ndaj klerit musliman, diktatori mundi të vepronte shumë më lirisht, i ndihmuar nga fakti se institucioni drejtues i muslimanëve ishte brenda getos shqiptare dhe asnjë institucion ndërkombëtar apo shtet i huaj nuk ndërhynte dot në mbështetje të Komunitetit në fjalë. Në lidhje me institucionet islame, Enver Hoxha kopjoi masat titiste të zbatuara në Jugosllavi edhe pse shumica e popullit tonë i përkiste kësaj feje. Pas vendosjes nën kontroll, siç kishte ndodhur në Bashkimin Sovjetik dhe Jugosllavi (dhe në të gjithë Evropën komuniste), diktatori Hoxha shfaq një anomali me precedentët sovjetikë dhe jugosllavë. Tito kishte riafruar pas persekutimit komunitetin islam dhe rolin e Reis ul-Ulema në rrugën e re të politikës së jashtme pas 1955, kurse Stalini kishte ndërmarrë një hap të tillë ndaj Kishës ortodokse sepse përfaqësonte traditën e shumicës, sidomos të popullit dominues rus. Është e qartë se Enver Hoxha duke u vetëizoluar nuk do të ndiqte shembullin titist, jo vetëm ndaj një komuniteti por ndaj të gjithëve.

Përse nuk ndoqi shembullin e Stalinit të cilin e kishte edhe “baba shpirtëror”? Përgjigja është e mangët nëse shpjegohet vetëm me arsyet e politikës së jashtme ose të brendshme. Duke parë etiketat, mitet e përhapura nga sistemi edukativ enverist, të cilat e konsiderojnë këtë fe të prapambetur – të njëjtat metoda janë përdorur nga bolshevizmi dhe titizmi – dhe derivat i pushtuesit, pra relikt i dhunës, nuk mohohet refuzimi përçmues i doktrinës islame nga nomenklatura enveriste. Stalini, me afrimin ndaj ortodoksisë, i kishte dhëne ngjyra nacionaliste ruse komunizmit. Enver Hoxha ndoqi të njëjtën linjë devijuese, pa u afruar me asnjërën nga fetë tradicionale, por duke nxitur një bastardim të nacionalizmit ku jo Kombi, por Partia (Lideri) dhe Shteti ishin Zot, të ngjyrosur me kombëtarizëm. Ky lloj pseudonacionalizmi, që ka mbushur historinë dhe botëkuptimin tonë me mite, lindi në vitet e para pas prishjes me Jugosllavinë, u përforcua pas prishjes me Bashkimin Sovjetik, për të kulmuar në vitet ’80.

Enver Hoxha indoktrinoi kështu (arsyen tjetër) një fe laike të ndjekur nga një masë besimtarësh që nuk kishte nevojë për fe tradicionale. Këta besimtarë të rinj jetonin përkrah besimtarëve tradicionalë të pafuqishëm, klandestinë, plotësisht të kontrolluar dhe pa asnjë mbështetje. Partia komuniste, si Hyjni e fesë së saj, kontrollonte masat pa nevojën e mbështetjes të një feje tjetër. Enver Hoxha mund ta rikuperonte traditën e shumicës pas represionit fillestar, që iu nevojit për kontrollin dhe eliminimin e rivalitetit, ashtu siç bëri Stalini, por nuk e realizoi sepse nuk i nevojitej si mjet kontrolli, të cilin e kishte arritur dhe mbi të gjitha, nuk kishte në plan ta konsideronte këtë fe si vlerë ose thjesht si karakteristikë të popullit shqiptar.

Dy motivet që ndikuan në raportin e mëvonshëm “pozitiv” të Titos me besimet tradicionale, ekuilibri etnik dhe favorizimi i politikës së jashtme, nuk vlejnë për rastin shqiptar: Shqipëria nuk rrezikohej nga nacionalizmat e “fjetur” dhe politika e jashtme nuk krahasohej me fluiditetin e politikës jugosllave. Kontrolli i brendshëm i jepte sistemit garancitë e mjaftueshme; mënyra se si e përcaktoi politikën e jashtme regjimi nuk do ta afronte - sepse përbënte rrezikshmëri, sipas linjës se Partisë - me Kishën e Romës, për arsyet e mësipërme, dhe nuk mund ta afronte as me Kishën ortodokse, pas prishjes me Moskën, por afrimi me këto dy qendra zbehej edhe nga arsyeja se ato përfaqësonin pakicën e shqiptareve, gjë e cila mund të rrezikonte ekuilibrin social. Afrimi me institucionet fetare të shumicës nuk i sillte sistemit probleme nga jashtë, veçanërisht pas prishjes me Moskën, por as nuk përfitonte, sepse ashtu e strukturoi politikën e jashtme Enver Hoxha. Edhe pse ky rikuperim do të ishte më pak traumatik në planin e brendshëm dhe aspak problematik në planin e jashtëm, u përjashtua si mundësi nga enverizmi: kjo dëshmon që në asnjë çast nuk u pasqyrua simbioza mes enverizmit dhe fesë Islame të shqiptarëve; përkundrazi institucionet e këtij komuniteti u shkatërruan më tepër, në një masë të atillë sa sot ende nuk kanë arritur nivelin e para 1967-ës, ndonëse dy komunitetet e tjera, në nivel objektesh, e kanë tejkaluar atë.

Meriton reflektim të shkurtër edhe një pikëpamje e lindur ose e ndihmuar nga keqtrajtimi i persekutimit. Fjala është për idenë se komunizmi enverist ishte antikatolicizëm: më lart pasqyrohet një antikishtarizëm ose antiklerikalizëm i motivuar nga faktorë specifikë, ndërsa antikatolicizmi doktrinar kalon në plan dytësor, por sidoqoftë për asnjë çast nuk është më shumë se antifetarizëm në tërësi – antiortodoksizëm, antislamizëm, anti çdo fe tjetër tradicionale hyjnore. Ideja e “antikatolicizmit më shumë se antifetarizmit” është anakronike për dy arsye kryesore. E para, sepse enverizmi i përket një ideologjie (gjithmonë komuniste) që nuk pranon rivalë në pushtetin socio-politik dhe profetizon një parajsë tokësore të arritshme nga besimi tek “feja e shoqërisë”, siç e quan Dowson, ku kulti i Zotit zëvendësohet nga ai i Partisë, Shtetit, apo edhe Kombit e Racës, pra shpall armik çdo besim tjetër rival në këtë sferë – dhe katolicizmi nuk është i vetmi sfidues. E dyta, kjo logjikë, që konsideron enverizmin si antikatolicizëm, bazohet në hipotezën se “katolicizmi dhe komunizmi bashkëjetojnë si uji me zjarrin”. Në këtë mënyrë zhvlerësohen besimet e tjera dhe në disa raste ekstreme ndërtohet hipoteza që tenton të gjejë pika takimi mes komunizmit dhe këtyre besimeve apo thjesht një dashamirësi të diktaturës, me qëllim fajësimin ose diskriminimin e këtyre feve.

Fenomeni i fajësimit të “Tjetrit” është fatkeqësi standarde për Ballkanin edhe në çështje historiko-politike, ku vetëm “Ne” ishim të përndjekurit, të izoluarit, të grabiturit, të gjymtuarit, viktimat, dhe vetëm “Ne” nuk u prekëm nga e “Keqja”, vetëm “Ne” i rezistuam: modeli tipik i nacionalizmit serb, kroat, malazez, grek, shqiptar, etj. Ky model projektohet edhe në çështje që lidhen me besimin për të fajësuar dhe për t’u vetvlerësuar njëkohësisht. Gjetja e pikave të takimit mes disa ideologjive, në pamje të parë shumë të largëta, janë të pamjaftueshme për të arritur në konkluzionin se këto ideologji janë të ngjashme, identike ose njëra buron nga tjetra. Problemi nuk qëndron tek ekzistenca e pikave të takimit por tek fajësimi i “Tjetrit” për problematika që bartim edhe “Ne”.

Realisht është e pamundur të mos evidentohen pika takimi mes komunizmit dhe secilit nga derivatet kryesorë të Krishterimit, përfshi edhe katolicizmin. Që të dy doktrinat prezantohen si universale, sheshuese të konflikteve sociale, lëvruese të solidaritetit. Filozofi rus Nikolaj Berdjaev, në 1933, mbronte idenë se komunizmi sovjetik ishte kombinim i mesianizmit materialist marksist dhe mesianizmit të krishterë rus, që kishte prodhuar në universalizmin proletar një “karikature të universalizmit të krishterë dhe të Kishës”. Madje një autor tjetër, Lewis, e konsideron “Krishtin e ri me një Proletariat që ngrihet, populli i Zotit që nge krye”, e nëse Kisha nuk e adhuron “do të hidhet në errësirë”: këtu Lewis evidenton edhe fatin e institucionit Kishë në vendet ku do të triumfojë komunizmi. Është i njëjti profesor që tenton të afrojë krishterimin socialist me komunizmin bolshevik: Lewis shikon tek nazizmi dhe fashizmi (“forcat e të Keqes”) figurën e Antikrishtit, ndërsa komunizmi i pastruar nga ateizmi, mund të bënte pjesë tek “forcat e të Mirës”. “Besimi i bolshevikëve tek librat e Marksit, Leninit dhe Stalinit është identik me varësinë e puritanëve [protestantë] nga citimet e Librave të Shenjtë”, vërente Laski. Besimi që janë të përzgjedhurit, besimi në triumfin përfundimtar, bindja në vërtetësinë e padiskutueshme të doktrinës, rendi i ri botëror dhe përhapja e tij në formën misionariste, dobësia dhe gabimi, të krahasuara me mëkatin dhe herezinë, përveç mënyrës së organizmit, janë disa nga ngjashmëritë.