Minareja ne thes

Besnik Sinani

Këto ditë shtypi shqiptar i ka sjellë publikut disa zëra nga vendi dhe jashtë që kanë komentuar mbi problemet e integrimit të myslimanëve në Evropë dhe mbi mënyrën sesi kjo problematikë ndikon mbi projektet politike të shqiptarëve (Shih Gazeta Shqiptare, 21 dhe 22 Dhjetor). Ajo që mund të veçohet si e përbashkëta e këtyre artikujve është reduktimi i Evropës dhe Islamit. Në një anë paraqitet një Evropë si një entitet i vetëm në konsensus mbi çështjen e integrimit të myslimanëve, pa debat e diskutime, pa komente e analiza, pa qëndrime opozitare, e tëra e bashkuar në një zë të vetëm në konfirmimin e pamundësisë së integrimit të myslimanëve. Në anën tjetër paraqitet një popullsi myslimane e cila mbart të njëjtat mëkate të vërteta apo të supozuara prej qindra vjetësh, prej të katër anëve të globit, e paarrirë, e paplotësuar, e mangët në akomodimin institucional të fesë, një masë popullsie e cila është e njëzëshme në rigorozitet fetare, për rrjedhim dhe e pamundur për t’u integruar.
Kushdo që ka studiuar historinë e Islamit mund të grishet të komentojë vetëm mbi vënien në dukje të shpjegimeve të ofruara historike të analistëve që ndërmarin t’i sqarojnë lexuesit se si një element apo një tjetër i historisë, shpjegon këtë apo atë aspekt të problemeve të sotme. Kështu sipas ndonjë analisti, na del se sulltani i Perandorisë Osmane pashkësh qenë papa i myslimanëve. Flitet për pamundësinë e Islamit për të zhvilluar një autoritet institucional centralizues si ai i papatit për Krishtërimin!!! Do duhej vënë në dukje se Katolicizmi është vetëm një nga degët e Krishtërimit dhe se protestantë, koptë e ortodoksë lindorë, për të përmendur disa degë të tjera të Krishtërimit, nuk njohin autoritetin e papës. Ndoshta do t’u vlente analistëve edhe të dinin se mungesa e krijimit të një lloj papati apo kodifikimi centralizues fetar në Islam, nuk është aksident, por një produkt i ndërgjegjshëm i kundërshtimit të themeluesve të traditës islamike ndaj paradigmës së imponimit të një interpretimi ekskluziv mbi fenë. Pluraliteti i këndvështrimeve mbi Islamin nuk mund të shkaktojë mungesë integrimi të muslimanëve, për sa kohë që pikëtakimet midis praktikave të tyre fetare dhe shoqërisë evropiane numërohen brenda limitesh konsensuale, të cilat janë të rregulluara gati plotësisht në shtete si Mbretëria e Bashkuar. Në të kundërt, ajo që paraqet diversitet kaotik dhe mungesë reference ndaj një sistemi unik referencial, duket se është Evropa, e cila në një shtet pranon si të ligjshme të njëjtat shfaqje publike të praktikave islame, të cilat i ndalon në një shtet tjetër.
Por është dhe më e habitshme kur lexon të shqipëruar për publikun një nga politologët më të njohur në Itali që shpjegon pamundësinë e integrimit të muslimanëve me vetëm një fjali mbi historinë e para 500 vjetëve në Indi. Sipas politologut, intransigjenca muslimane e 500 vjetëve në Indi, solli nevojën e krijimit të shtetit pakistanez! Së paku një politolog do duhej të dinte se pas 500 vjetësh tashmë ishin shtresëzuar forma të reja identitare që lidhen me krijimin e shtetit kombëtar, apo mund të grishemi të mendojmë se një italian në kërkim të gjurmëve indiane të pamundësisë për bashkëjetesë, nuk do të na shpjegonte dot pse në vendin e tij thuajse homogjen fetarisht, ekzistojnë lëvizje të fuqishme separatiste. Këtu historia e Indisë së 500 vjetëve më parë, të cilën ai e tregon me një fjali, nuk do të jepte shpjegime të mjaftueshme… E megjithatë, pati analistë shqiptarë që panë një mençuri profetike tek ky vizion i habitshëm historie, duke na bërë të ditur se pas ca vitesh edhe ne shqiptarët do jemi duke lexuar të njëjtin artikull, për të njëjtat probleme, të shkruar nga një shqiptar. E ky është vërtet lajm i keq.
Do mund të pritej që dikush të kish vënë në dukje se një biznesmen i krishterë zviceran pas referendumit anti-minare ndërtoi një minare mbi çatinë e vet si shenjë proteste për votën e bashkombasve të vet. Apo se ndër myslimanët e prekur në Zvicër janë edhe ata shqiptarë, kur të paktën një nga xhamitë e pakta të Zvicrës është xhami shqiptarësh. Apo mund të mendonim për belgët që votuan si deputeten e tyre në parlamentin belg një myslimane me origjinë turke që mban në kokë shaminë. Por mbi të gjitha do shpresonim se analistët do të tregonin ndonjë njohje, edhe nëse nuk dakordohen, me një armatë historianësh e sociologësh që na tërheqin vëmendjen për nga proceset historike e sociologjike të cilat na bëjnë të mundur për të parë shpjegime më pak mitologjike mbi problemet e integrimit dhe të tensioneve fetare në shoqëri. Mbi të gjitha duhet të kujtojmë se njerëzit, fetarë apo jo, janë qënie sociale, të cilat i negociojnë vlerat e jetës së tyre, qoftë edhe ato fetare, sipas botkuptimit që u kushtëzon koha në të cilën jetojnë, realiteti në të cilin janë rritur, idetë që informojnë epokën e tyre. Nëse nuk kuptojmë kaq gjë nuk mund të kuptojmë se pse pas gati tre dekadash të studimit të shoqërive myslimane studiuesi francez Olivier Roy shkruan se fundamentalistët janë më pranë Marksit se Kuranit, apo pse, pas gjashtë vjetëve punë kërkimorë në terren për të shkruar librin e tij Ballë për ballë me Islamin Politik, François Burgat na thotë se Kurani nuk mund të na ndihmojë për të kuptuar fondamentalizmin, ashtu sic Bibla nuk mund të na ndihmojë për të kuptuar konfliktin në Irlandën e Veriut. Të kuptojmë pra që problemet rreth besimtarëve nuk janë përherë “fetare” dhe se kërkimet globaliste në skedën historike të një komuniteti fetar ndoshta nuk do të na mund të na shpjegojnë sot problemet lokale të disa anëtarëve të këtij komuniteti. Politologut italian, ama, i mjafton një vështrim i shpejtë në Indinë e para 500 vjetëve për të kuptuar se myslimanët nuk mund të integrohen në Evropën e sotme.
Në po këtë frymë, shqiptaro-anglezja Mirela Bogdani u ankua në emsionin Déjà Vu të para ca netëve për mungesën e integrimit të emigrantëve myslimanë, duke gjykuar me këtë rast se një pjesë e Londrës asaj i ngjan si “Middle East”, që në shqip përkthehet “Lindje e Mesme.” Një nga pyetjet më të rëndësishme që shtrohet sot në Evropë është se në ç’moment emigrantët pushojnë së qeni emigrantë, duke ditur se edhe në gjeneratën e tyre të tretë në vende të Evropës, disa nga këta bijë e nipa emigrantësh vazhdojnë konsiderohen emigrantë. Po emigrantë nga ku? Cili është vendi të cilit i përkasin këta? Nëse realiteti ku ata kanë lindur dhe i vetmi që kanë njohur është ai i qyteteve evropiane, atëherë ku e kanë këta bij e nipa përkatësinë? Janë këta të rinjtë që ia çojnë mendjen zonjës Bogdani tek “Middle East.” Ironikja është se këta të rinj përqafojnë veçori kulturore të Lindjes së Mesme që zor se gjenden sot në vetë Lindjen e Mesme. Olivier Roy i quan këta “myslimanë të çkulturuar”, të zhveshur nga kulturat tradicionalë ku është zhvilluar Islami, pra nga kultura e Lindjes së Mesme. Ajo që znj. Bogdani sheh në Londër nuk është Lindje e Mesme, por vetëm një reflektim i diskriminimit që kthehet në përqafimin e formave të dukshme identitare të ndryshme nga ambienti diskriminues. Mund të bëjnë pjesë këtu edhe veshje egzotike që edhe në Lindjen e Mesme mund të jenë në zhdukje, por kuptimi dhe simbolika që ato mbartin, identitetet që potencojnë, kumtet që përçojnë kanë të bëjë më shumë me Londrën se sa me Lindjen e Mesme. Pas debateve të tilla si ai i shamisë në Francë, vë në dukje studiuesja e universitetit Princeton në ShBA, Joan Ëallach Scott, fshihet refuzimi i vendeve ish-koloniale për të integruar ish-subjektet koloniale. Ajo që mungon në diskutimet e gjithë analizave që na janë paraqitur këto ditë, është vetëdija se integrimi është si vallja e tangos: duhen dy palë që ta kërcejnë. Shumë nga imigrantët që po debatohen sot ndërtuan Evropën e pas luftës, disa janë dhe më të hershëm, disa luftuan si ushtarë inkuadruar në ushtritë evropiane dhe fituan të drejtën e qytetarisë duke rrezikuar jetën e tyre. Evropianët menduan se pasi të bënin ca para, emigrantët do të ktheheshin nga kishin ardhur, por nuk ndodhi kështu. Femijët e tyre janë sot ata që më së shumti gjenden në mes refuzimit racist të integrimit dhe vendlindjes së prindërve të tyre, të cilën shumë prej tyre nuk e njohin fare. Tradita anglo-saksone që na u përmend në emsionin Déjà vu na kujton se kur një njeri përzien punën e tij me tokën, atij i lind kështu një pretendim legjitim përkatësie mbi atë tokë. Kjo përkatësi po u mohohet këtyre emigrantëve sot.
Por ç’mund të na thotë ky debat i importuar mbi vetë Shqipërinë? Nga një anë, duket sikur debati mbi fenë është vulosur me slloganet e tolerancës sonë fetare e cila, për hir të tolerancës së mirëfilltë fetare, duhet kaluar në filtrin e studimeve të mirëfillta shkencore mbi qasjen e shqiptarëve ndaj fesë. Ligjërimet e tensioneve globale dhe ethet tona të politikave identitare kanë bërë atë që Elsa Ballauri quan si ndarjen e “”Ne” dhe myslimanët”, ndarje që detyrimisht sjell margjinalizim dhe diskriminim. Së dyti, duhet qartësuar se përqafimi i ligjërimit të djathtë evropian ndaj myslimanëve, edhe në qoftë i pagabueshëm ky ligjërim, nuk mund të aplikohet mbi myslimanët shqiptarë, të cilët nuk janë emigrantë në Shqipëri. Së treti, dhë më e rëndësishmja, duhet vënë në dyshim politizimi i vazhdueshëm i fesë në ligjërimin politik shqiptar. Genci Kojdheli në artikullin e tij tek Mapo (nr. 159) Minareja e demokracisë shqiptare nuk komenton shumëçka mbi fenë në Shqipëri, por e përdor “minarenë”, si metaforë për mangësitë politike shqiptare që pengojnë integrimin në Evropë. Teksa përsërisim shpesh se një nga vlerat thelbësore perendimore eshtë ndarja e politikës nga feja, shohim një insistim për të politizuar simbolet fetare dhe për t’i vendosur ato në ligjërimin antagonist të politikave të ditës. Për sa kohë që vazhdojmë ta bëjmë këtë, do kontribuojmë vetëm në kthimin e minares, këtij simboli fetar të përdorur negativisht në artikullin e Kodhelit, në faktor politik. Nëse tentojmë ta shohim minaren në rolin e saj fetar apo si pjesë e arkitekturës historike, atëherë do t’i bëjmë të mundur asaj një distancë të shëndetshme nga politikat identitare ku është përfshirë Evropa si pjesë e hesapit të saj me të kaluarën e vet koloniale. Nëse minareja do të vazhdojë të ketë rolin e vet tradicional apo do të kthehet në një totem politik, kjo varet jo pak edhe nga lloji i metaforave në të cilat përfshijmë publikisht minaren.

Në emër të Një-shit
Jo në vend të parathënies
Nisma për të nxjerrë një revistë kulturologjike, pashmangshëm dhe gjithaq lehtazi, me sa duket, lidhet me një pyetje me shumë presion përbreanda: si duhet të jetë një revistë kulturologjike, ose si nuk duhet të jetë? Përgjigjja më e qenësishme, dhe që për mendimin tonë i sintetizon të gjitha përgjigjet e mundshme - të paktën nga një këndqasje - është se nuk duhet të shkaktojë zhurmë, sepse do ishte largmendsh që një organ a një veprim(tari) që mëton të përçojë kulturë, të shkaktojë ndotje akustike, siç ndodh rëndom në kontekstin tonë ku njerëzia bombardohet intensivisht nga të katër anët nga forma pa përmbajtje. Vetëm kjo, kryesisht, është frika jonë: të mos bëjmë zhurmë; të mos shqetësojmë askënd. Nëse do e përblidhja në pak fjalë, thelbi i kësaj reviste është thjeshtë dhe vetëm mëkëmbja e një alternative krahas shumë syresh, për të hyrë kështu drejt një dialogu të matur si e vetmja mënyrë e kërkimit të vlerave parake të cilat përplotësojnë njeriun si të tillë, prandaj dhe revista nuk është fokusuar te një disiplinë e caktuar, por rreh të përfshijë disa të tilla, duke qenë se vlerat nuk janë ekskluzivitet i asnjërës syresh.
Mëkëmbja e një fryme të qenësishme intelektuale nga intelektualët, për t’u futur në marrëdhënie po me këta të fundit, ja dhe një përkufizim i mundshëm i qëllimit tonë; por natyrisht relativ, pasi qëllimi si i tillë nuk mund të shkronjëzohet.
Mendoj që nuk kam arsye të zgjatem më shumë, dhe si rrjedhojë s’më mbetet gjë tjetër vetëm se t’i uroj revistës jetë të gjatë, dhe ju miq lexues, lexim të mbarë nëse ju mbetet pakëz kohë e “parëndësishme” për t’i hedhur një sy!
Kryeredaktori

Përmbajtja

Në emër të Një-shit / Edison ÇERAJ 5
Filozofi & Sociologji
Për kohën / Rudian ZEKTHI 9
Shekullarizmi, imanenca dhe dekonstruksioni / Abdelwahab EL-MESSIRI 31
Drama e intelektualit të ri në letërsinë e viteve ‘20-’30 / Enis SULSTAROVA 55
Studim
Gëtja dhe Orienti / Fawzi BOUBIA 71
Përkthimi si sistem dallimesh paragjuhësore / Dr. Agron TUFA 86
Estetikë
Arti dhe metafizika / Edison ÇERAJ 105
Histori
Historia e shekullarizimit në Shqipëri / Nuredin NAZARKO 113
Politologji
Ç’farë dimë ne / Noam CHOMSKY 143
Diplomacia Publike dhe Marrëdhëniet Publike në Ballkan / Alban BALA 160
Analizë
Historia që nuk mund të rishkruhet / Ergys MËRTIRI 169

Islamofobia: Stigme apo Islamo-shterpesi

Nga Furkani

Stigmatizimi i muslimaneve ne shoqeri dhe margjinalizimi i tyre nuk eshte produkt shqiptar aspak por nje shqetesim sot global me ate se vete muslimanet nuk po prodhojne nje ide globale ose nje version tjeter te rregullit boteror. Muslimanet sot nuk po thone ose nuk kane cfare t’i ofrojne botes dicka me te mire, ose me sakte nuk dine te proklamojne vlerat e tyre, per te cilat bota po kujtohet ti rivleresoje ne nje situate krizash te forta sociale dhe ekonomike (shume vende sot po shikojne idene e perfshirjes se parimeve te Islamic banking ne sistemet e tyre financiare).

Mos harrojme qe procesi i globalizmit nuk eshte thjesht nje koncept i bazuar ne marketing dhe thyerjve te kufijve ekonomike, por mbi te gjitha eshte mbase faza perfundimtare e universializimit te kulturave me tipare hegjemoniste. Sot teorite post-moderniste kritikojne pikerisht faktin se modernizimi ia atribuon civilizimit te tij cdo gje pozitive duke krijuar hegjemonine apo marken e me te mirit ne treg. Nderkohe njohja, zhvillimi dhe kultura nuk kane nje pike zero apo kufij, por nje rrjedhshmeri nga nje civilizim ne tjeterin.

Megjithate sipas Tariq Ramadan muslimanet duhet vete te rishikojne formen dhe rikonceptojne metodat e analizimit te problemeve bashkohore duke ruajtur kufijte dhe respektuar kushtet e jurisprudences islame. Ne librin e tij ‘Radical Reform: Islamic Ethics and Liberation’ ai flet se kalibri akademik i muslimaneve ne kohera ka arritur te prodhoje metodologji shume te efektshme ne kete drejtim dhe per kete arsye ai jep shume shembuj ne kete drejtim.

Ramadan hedh shume ide ne lidhje me ate se si gjerat mund te ndryshojne duke filluar qe nga metodologjia e analizes se problemeve e deri tek format baze te etikes se sjelljes publike. Ai hedh pikerisht idene se ne komitetet e shuras apo fetva te dijetare, te cilat lidhen me probleme specifike, sot duhet te perfshihen edhe intelektuale ose tekniciente. Ramadan shpjegon se se pari islame nuk eshte vetem dija e shkrimeve te shenjta dhe etiketimi i dijes me islame apo jo islame duhet marre me rezerve. Pikerisht ai sqaron se nuk ka shkence qe nuk e perfshin Islami dhe per kete qellim studiues te fushave te ndryshem si ligji, sociologjia, psikologjia, etj, duhen respektuar ose pranuar ne keto komitete te fetvase dhe ne ymet pak a shume me te njejtin status. Do vleresuar ai si 'islame’ edhe kontributi i muslimaneve ne fusha jo teologjike. Pra nje ndarje e shkencave fetare nga ato afetare ne thelb nuk eshte ne konformitet me parimet e teorise islame per jeten. Islami eshte nje menyre e te kuptuarit dhe te jetuarit te jetes sipas teorise Kuranore dhe praktikes profetike te Profetit te fundit Muhamed. Si e tille ajo nuk u vleresua kurre si e ndare nga shkenca, arti, kultura, por u vleresua si pjese thelbesore dhe gjeneruese e cdo aspekti pozitiv jetesor.

Ky lloj segregimi i tipit laik 'shteti duhet vecuar nga kisha' apo dijes fetare me ate jo fetare sipas Ramadanit ka sjelle pasoja qe shoqeria islame po i vuan sot ne lidhje me dhenien e zgjidhjeve sa me origjinale 'islame' te problemeve qe ka shoqeria ne pergjithesi dhe muslimanet ne vecanti. Nga ana tjeter ky lloj konservimi i metodologjise datuar ne shekuj me pare eshte kthyer tani ne nje konformizem global tek muslimanet. Nga ana tjeter Ramadan shkon edhe me thelle duke goditur edhe keqkuptimin ne lidhje me rregullat dhe sjellen publike sipas etikes islame.

Ramadan cileson nder te tjera se muslimanet me industrine e re hallall thjesht kane ruajtur formen, por thelbesisht jane po kontigjent i tregut global, i cili ne esence ka shume probleme me elemente te moralit islam. Psh produketet e mishit si pulat apo gjedhet rriten teresisht ne kundershtim me etiken islame, por vetem se sepse zbatohen thenia e fjales bismilah ato jane te lejueshme per tu konsumuar (hallall). Sipas Ramadanit, cdo etiketim i nje mishi hallall vetem pse rregullat zbatohen ne forme, - nderkohe qe nuk zbatohet esenca e tyre, sic eshte menyra e ushqimit apo dhe trajtimi/rritja e kafshes sipas normave islame, - nuk eshte gje tjeter vetem se nje produkt i konsumizmit dhe ku muslimanet kane deshtuar te prodhojne nje alternative. Jo vetem kaq, por ata po viktimiziohen nga konsorciume te medha te tregtimit te mishit te cilet ne thelb nuk i shqeteson aspak etika, por thjesh fitimi. Etiketimi pra si hallall i produkteve apo sherbimeve pikerisht vetem se zbatojne disa rregulla formale rrezikon te neperkembe kuptimin dhe motivin e vertete qe ka pasur Isami. Ligjshmeria islame ka ne qender mirqenien e njeriut duke mbajtur ne balance shpirtin dhe materien. Nje rendesi te vecante ze edhe ruajtja e mjedisit per te cilen muslimanet kane cfare ti thone botes. Jeta profetike sipas Ramadanit ka shembuj te panumert ilustrues. Nje prishje e ketij rregulli, qofte dhe duke zbatuar aspektin formal, nuk e arrin qellimin e vertete te parimeve per te cilet jane dizenjuar keto ligje dhe rregulla. Pra me pak fjale edhe vete muslimanet kane rene viktime apo kane luajtur nje rol ne stigmatizimin e tyre.


Debati i ngritur mjaft ashper nga Ramadani mund te gjej kuptim edhe per stigmat apo problemet qe shoqerojne muslimanet shqiptare. Ajo cfare ndodh me Shqiperine nuk eshte as me shume as me pak nje kopje e problemeve te muslimaneve ne shtete si Italia apo Franca, vetem se ketu problemet duken edhe me keq. Fakti qe jemi autotkone, por megjithate perballemi me steriotipin e disa tribuve te ardhura nga lindja, sic perpiqen ta paraqesin ekstremistet e djathte ne Europe sot Islamin apo muslimanet eshte katastrofale. Pra muslimanet jane ne nje pozicion difensiv pa alternative, kjo per shume arsye, ku nder kryesoret mund te permendet mungesa e lidershipit, elites dhe risurseve ekonomike. Por ajo qe eshte me e rendesishme eshte mungesa e nje alternative serioze dhe e suksesshme per shoqerine. Mos harrojme se shqiptaret nuk mund te bejne shpikje, por as edhe eksperimente.


Sot eshte e veshtire te piketosh nje institucion ne boten arabe nga ku te pretendosh te nxjerresh, jo vetem teologe, por as nj lidership fetar qe te perballet me problemet e kohes. Nga ana tjeter edhe pjesa e inteligjences shqiptare eshte produkt i shkollimit lokal qe dhe ai ne vetevete le per te deshiruar. Pra ne thelb moskuptimet vijne nga ndertime te pjesshme arsimore dhe kulturore pa harruar ketu dhe elementin familjar. Megjithate situata nuk do pare kaq bardh e zi. Sot ka nje ndergjegjsim si nga ana e teologeve por dhe brezit te shkolluar ne Shqiperi per nje seriozitet dhe pjekuri ne diskursin publik. Sot Shqiperia ka me qindra probleme sociale per te cilat Islami ofron zgjidhje shume profilaktike. Ceshtje te tilla, sic jane psh, ato qe lidhen me ndotjen ekologjike, drogat, alkolin, kriminalitetin, korrupsionin, arsimin, ceshtjet kulture etj, mundet shume mire te trajtohen nga NGO-te e muslimaneve shqiptare. Pra muslimanet nuk duhet te jene thjesht konsumatore te rendomte ne shoqeri, por te ofrojne zgjidhje konkrete dhe progresiste. Nuk eshte e rendesishme te etiketosh dicka si islame per qellime evidentimi. Parimet e ketij sistemi hyjnor nuk perjashtojne nga vetja asnje forme pozitive e cila i kontribuon shoqerise, nese ajo eshte ne perputhje me parimet baze te ketij sistemi.
‘Qofte edhe nje buzeqeshje eshte nje veper e mire shoqerore (sadaka)’ thote Profeti Muhamed a.s. Diapazoni i se mires ne Islam eshte shume i gjere dhe le shume terren per te vepruar. Ndaj muslimanet shqiptare nuk duhet te bien pre e stigmes, injorances, kompleksitetit, por duhet te jene pjese aktive ne permiresimin e shoqerise ku ata jetojne.

Historia e gjerave

http://www.storyofstuff.com/downloads.php

Bar Librari e Për7shme në bashkëpunim me organizatën “TAMAM”, në Ditën Ndërkombëtare të Vullnetarëve, e cila për këtë vit ka në qendër të tematikës së saj mjedisin, shfaq dokumentarin “The story of stuff”. Eshtë një dokumentar 20 minutash i cili zhvillohet me një hap të shpejtë, i pasurar me fakte të shumta, për të vënë në dukje anën tjetë të botës së konsumit. Dokumentari synon të ofrojë një kritikë serioze ndaj jetës moderne, ku konsumi dhe marketizimi i jetës ka sjellë zvetënimin e vlerave shoqërore e kulturore. Në qendër të vëmendjes lidhjen midis një sërë cështjesh sociale dhe të ambjentit, duke treguar efektin që mediat, reklamat kanë mbi jetët tona, duke kushtëzuar sjelljen tonë në funksion të interesave të tregut. Sipas një analisti shitjesh me pakicë Victor Lebow kjo dukuri është bërë norma e gjithë sistemit. “Ekonomia jonë tejet produktive … kërkon që ne ta shndërrojmë konsumin në mënyrë jetese, që ta transformojmë blerjen dhe përdorimin e mallrave në formë rituali, që ne të kërkojmë kënaqësi shpirtërore, përmbushjen e egos, tek konsumi… na duhet që gjerat ti konsumojmë, përdorim, zëvendësojmë dhe ti hedhim në plehra me një ritëm gjithmonë në rritje”, - shpeht ai.
Shfaqja e këtij dokumentari vjen në Shqipëri, në një kohë kur shoqëria shqiptare po synon tashmë prej 20 vjetësh të brendësojë tiparet dhe ritmet e një ekonomie tregu. Në një situatë të tillë, është e domosdoshme që shoqëria shqiptare të ndërgjegjësohet për problemet reale dhe jo qartësisht të dukshme të këtij sistemi, të cilat kanë filluar tashmë të shfaqin efektet e tyre, në mënyrë të fuqishme në realitetin shoqëro shqiptar. Ndërgjegjësimi për këtë, është i rëndësishëm për të kuptuar mënyrën sesi po ndryshon jeta jonë dhe se si cdokush nga ne po zhytet gradualisht nën pushtetin e një kulture të tillë, e cila na shndërron përdhunshëm në konsumatorë apo mallra.
Filmi do të shfaqet ditën e shtunë, datë 5 dhjetor 2009, në mjediset e kësaj librarie. Dokumentai do të shfaqet në vijim edhe në ditë të tjera dhe do të jetë i shoqëruar me diskutime nga të pranishmit.

Një hatme për Enver Hoxhën

Agron TUFA

http://www.gazetastart.com/analist.php?kategoria=Analistet&analist=Agron_TUFA&nr=911



Një paradite shtatori të këtij viti njoha në Peshkopi Dritanin, një koleg të mikut tim më të ngushtë të fëmijërisë. Për të më kishte folur dhe më parë miku im, sipas rasteve dhe rrethanave, që lidheshin me jetën intelektuale të qytetit të vogël. Dhe ja tani e kisha përballë, në tavolinë. Ishte natyrë kureshtare, por aspak llafazane dhe, gjykuar nga biseda e qetë në lulishten e hotel-turizmit, Dritani u përkiste atyre bashkëbiseduesve të rrallë që zotërojnë artin e vëmendshëm të dëgjimit. Sepse rëndom bashkëbiseduesi i ditëve tona kam përshtypjen se bëhet i padurueshëm, pikërisht ngaqë nuk di të dëgjojë. Dhe kur nuk di të dëgjojë, nuk di as të përgjigjet.
Dritani ka mbaruar studimet për fizikë në një universitet të Stambollit dhe jep në gjimnazin e qytetit lëndën e fizikës. Është lexues i rrallë i letërsisë artistike, i filozofisë dhe teologjisë, sikundërse dhe një besimtar i devotshëm. Kisha edhe unë kureshtje të bisedoja me të. Sa për ta zënë fill kuvendimin e pyeta për një prej çudirave paradoksale që pata dëgjuar ato ditë në fshat. Ishte fjala për një katundarin tonë, një fermer i mesëm, burrë te të pesëdhjetat, i cili çdo vit paguante t’i këndohej hatme Enver Hoxhës. Kjo ishte bërë traditë, si duket, sepse sekreti kishte dalë dhe pesëdhjetëvjeçarin, të cilin po e quajmë Shaban, njerëzit e mi të fisit e konsideronin, me të drejtë, hipokrit, duke mos i zënë besë e duke krijuar njëfarë distance. Ja për këtë e pyeta Dritanin:
- Si ka mundësi të bëjnë vaki gjëra të tilla?
- Ja që ka... dhe jo vetëm një rast, - tha duke ngritur supet.
- Dakord, po si mund ta marrë përsipër njeriu i fesë t’iu bëjë një shërbim i tillë këtyre njerëzve? Këtë s’e kuptoj!
- Ka, zotni, ka. Për fat të keq... Imami i katundeve tuaja, për shembull.
Meqë nuk e dija kush ishte imam në fshatrat tona, nuk e ngacmova më tej bisedën.
Kuvendimi rrodhi në tjetër temë. Po e pyesja për letërsinë otomane, për prozën e dhe poezinë e sotme turke, për autorë të veçantë që i njihja shumë pak dhe për të tjerë, që vetëm i kisha dëgjuar. Dritani përgjigjej me aq sa kishte mundur të njihte dhe zbulova se njihte jo pak. Kishte dhe shije të hollë e të përpunuar artistike. Kur ora po i afrohej dymbëdhjetës, ai na kërkoi leje. Ishte ditë e premte dhe i duhej të shkonte të falte të xhumanë. Edhe ne u ngritëm me mendimin për ta përcjellë deri tek xhamia. Me këtë rast të vazhdonim dhe bisedën përgjatë bulevardit. Kur arritëm tek xhamia qemë duke u ndarë me Dritanin, por miku im i fëmijërisë tha, se nuk ishte keq ta shoqëronim Dritanin edhe në falje, mandej të dilnim së bashku.
- Me gjithë qejf, - thashë, - por duhet ta dini që unë nuk i di ritet.
- Bëj si ne, - tha Dritani.
- Por do të ishte një imitim dhe ju e dini: artifica është ca si e sikletshme, - thashë.
- Mirë, si të duash, - tha Dritani. – Por rituali parakupton përuljen dhe lutjen para Zotit, jo para njeriut.
- Sigurisht, ashtu e kuptoj, por unë nuk i di frazat e lutjes dhe duke mos ua ditur kuptimin fjalëve e gjesteve, nuk i mbush ato me kuptimin që duhet, apo jo?
- Mund t’i mbushësh me kuptimin që do t’u japësh ti. Struktura e lutjes në gjuhën shqipe nuk ndryshon në thelb. Për t’iu lutur Zotit për triumfin e së Mirës, fjalët gjenden vetë: të pastra, të çiltra, të drejtpërdrejta. Të siguroj! – tha Dritani.
Bëra me të vërtetë ashtu. Morëm abdesin dhe iu nënshtrova lutjes, sipas ritualit, duke pëshpëritur me vete në gjuhën shqipe atë, që besimtarët e tjerë e thonin në arabisht.
Mund të them se pa farë zori vendosa harmoni me veten.
Pasi mbaroi falja, ishte parashikuar një ligjëratë, që do ta mbante një djalë i ri. Bashkë me miqtë e mi u ulëm në gjysmërrethin e besimtarëve të tjerë.
Por habia ime qe e fortë kur në atë gjysmërreth pashë të ulur këmbëkryq një fytyrë që ia qëllova jo pa zor se kush ishte. E pyeta Dritanin dhe ai më tha se nuk gabohesha: ishte një nga ish-sekretarët e Partisë së kooperativës, i cili ishte bërë i famshëm në rrëfimin e më të mëdhenjve, qysh kur isha fëmijë, pikërisht për zellin dhe kurajën e tij të keqe. Ishte Remziu i gazepshëm, i cili qe fiksuar në kujtesën e fshatarëve si njeriu që i priu me kazëm e buldozer rrëzimit të minaresë së fshatit tonë në vitin 1967. Këtë s’e luante topi! Veçse tani ai kishte pësuar disa ndryshime: në vend të kapeles me strehë, tani mbante në kokë një kësulë tradicionale dibrane, ndërsa ndër gishta rrëkëllente kokrrat e tespiheve. Ishte plakur, thinjur e ngjallur dhe ngjante si një gjysh i dhembshur e babaxhan.
- Si ka mundësi?! – i bëzajta Dritanit në vesh. – Ai është Rrema i zi, ish-sekretari i Partisë, vetë Rremë Hoxha, që i ka vënë kazmën xhamisë së fshatit tonë!
- E saktë, - m’u përgjigj Dritani. – Përveç kësaj, është dhe imami i katundeve tuaja, bash njai që i merr lekët vit për vit Shabanit tuaj, për t’i kënduar hatme Enver Hoxhës...
- Ç’thua more? Po si e pranoni në xhami këtë vampir?
- Se mos vetëm ai? Pa shih pak më poshtë... Ke një ish-sekretar tjetër partie, Nazri Shehun... veçse ai ka qenë jo i kooperativës, por i Ndërmarrjes Komunale, këtu, në Peshkopi. Edhe ai ka vënë kësulë të bardhë. Pak më poshtë është dhe një i tretë, një ish-aparatçik në ish-Komitetin e Partisë. Ka sa të duash, mos u lodh...
-Po si i duroni xhanëm! Ju qofshi!
- Ç’të bëjmë, sipas teje? T’i nxjerrim jashtë?
- Ju e dini... por këta janë munafikët. Mos kujtoni se do të kenë brirë...
- Shansin për të ndryshuar nuk mund t’ua presë kush, mor Agron.
Ndërkaq djali i ri po rrëfente një episod a paravoli nga jeta e profetit Muhamed a.s, për njëfarë vrasësi të xhaxhait të profetit. Por më vonë ai qenkësh kthyer në fenë myslimane. Kur ai i ra ndër këmbë profetit dhe i tha se është penduar dhe është kthyer në fenë islame, Profeti Muhamed a.s iu përgjigj: “që ke kthyer në fenë e Allahut ke bërë mirë, por rueju prej meje sa më larg; mos më dil parasysh, mos u fal në një xhami me mua, mos kremto festa e sharte të fesë islame në atë vend ku jam unë; rri sa më larg syve të mi!”
- A nuk është blasfemi t’i keni përherë parasysh këta njerëz, duke e ditur mirë kush kanë qenë? Aq më tepër që tashmë i dini se me çfarë punësh merren? Ti vetë e pranove, - i thashë i çmeritur Dritanit.
- Po, vetë të thashë dhe e di me se merren. E di se u plotësojnë dëshirat nostalgjikëve si puna e atij Shabanit tënd, duke i kënduar hatme Enver Hoxhës; e di se në zgjedhje janë të parët që votojnë për trashëgimtarët e komunizmit, u shtrojnë madje dhe dreka, angazhojnë familjen, farefisin me mace e me minj, por më kupto: ky është tempull dhe tempull lutjeje e besimi! Nuk mund t’u lexojmë biografinë kush kanë qenë, si kanë qenë e çfarë kanë bërë. Nuk mund t’u ngrehim gjyqin, siç kanë bërë dikur ata vetë me ne! Nuk është në tagrin tonë t’i gjykojmë, se ka kush gjykon...
- Është e neveritshme t’i shohësh, more mik! – kundërshtova, teksa dilnim. – A e dëgjove ligjëruesin? Vetë Profeti i thotë vrasësit të xhaxhait: “rri sa më larg syve të mi!”
- Dëgjo, të ta sqaroj pak më thjeshtë, - më tha si me të lutur Dritani. – Jo se nuk kuptoj unë, jo se nuk ndjej të njëjtin zemërim e çmeritje për ta, njësoj si ti dhe jo se besoj, që ata do të jenë bërë më të mirë. Përkundrazi! Janë bërë më të neveritshëm nga sa ishin (Allahu na mëshiroftë!); por feja jonë është paqe, paqe... kupton? Dhe në këto prova të përballjes me ta në tempull, një besimtari me zemër të pastër nuk duhet t’ia mundë inati durimin! Përndryshe edhe ne do të bëheshim si ata. Ky është ndryshimi. Dhe ti, që e ke lexuar Inxhilin (Biblën), e ke më të lehtë ta kuptosh mësimin e hazreti Isasë (Jezu Krishtit): kundërshtari mundet me madhështinë e mëshirës!
- Edhe në rastet ku para hundës suaj këndojnë hatme për Enver Hoxhën?
- Nuk kanë ku të shkojnë më tutje. I dëshpëruari përpëlitet, derisa prek murin e qorrsokakut. Më tej s’ka ku shkon. Me tej, miku im, është muri, shkëmb i gjallë, i lagësht, i ftohtë, i pakalueshëm...
Fytyra e Dritanit qe përndezur. Nga mundimi? Nga sikleti? Nga pështjellimi që jepte ajo bisedë apo nga përpjekja për të përcjellë filozofinë e tij të besimit, që ngrihej mbi përvojën tonë të përditshme, mbi bëmat tona plot inate tokësore, në mënyrë që asnjëherë inati të mos na e mundë durimin.


2009-11-30.

Haxhi si pasqyrim i popullsisë globale te myslimanëve.

Besnik Sinani

Këto ditë myslimanë nga mbarë bota janë mbledhur në qytetin e Mekës të Arabisë Saudite për të kryer pelegrinazhin e Haxhit, një event unik qe mbledh cdo vit gati pesë milionë besimtarë që udhetojnë nga të katër anët e botës. Qyteti i Mekës këto ditë pasqyron diversitetin etnik e racor të botës islame dhe kësisoj, arabët vendali të rajonit kthehen për pak ditë në minoritarë, për ti lënë dominimin indonezianëve, indianëve dhe miliona pelegrinëve të tjerë nga gjithë kombësitë e botës.

Muajin e kaluar u botuan për herë të parë rezultatet e një studimi të kryer nga Forumi Pew për Religjionin dhe Jeten në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, i pari projekt që ndërmer të pasqyrojë hartën e popullsisë myslimane në botë. Gjetjet habitën disi edhe drejtuesit e projektit si Brian Grim. Numri i myslimanëve sot ne botë llogaritet të jetë rreth 1.57 bilion apo 23% të popullsisë së botës. Lindja e Mesme dhe Afrika Veriore është vend banimi i vetëm një nga pesë myslimanëve të botës. Një pjesë e mirë e myslimanëeve jetojnë si minoritarë në vende si India apo Rusia. Kina ka më shumë myslimanë se Siria, Gjermania ka më shumë myslimanë se Libani, dhe Rusia ka me shumë myslimanë se Libia dhe Jordania së bashku. Drejtori i punës kërkimore, Allen Cooperman, vuri në dukje se vënde si Rusia, Kina, dhe India, të cilat nuk mendohen shpesh si vende myslimane, kanë sasi të konsiderueshme të popullsisë myslimane. Ai vuri gjithashtu në dukje se, teksa shumëkush mendon për myslimanët në Evropë si emigrantë të ardhur, kjo është e vërtetë vetëm për Evropën Perendimore, ndërsa “në pjesën tjetër të Evropës – Rusia, Shqipëria, Kosova, këto vende – myslimanët janë popullsi indigjene.”

Ky studim, më i madhi i llojit të vet, mbulon më shumë se 232 vende dhe territore. Edhe pse studimi vë në dukje se gati 90% e myslimanëve janë suni dhe vetëm 10% janë shia, studimi nuk ka marë parasysh dallimet sektare. Studimi është bazuar mbi kriterin e vetë-identifikimit, jo në nivelin e religjiozitetit apo specifitetin sektar dhe shumica dërmuese e të pyeturve janë përgjigjur se janë myslimanë pa specifikuar dallim sektar.

Këto gjetje, ku gati një në cdo katër banorë të globit është mysliman, dhe ku myslimanët e Lindjes së Mesme përbëjnë vetëm një minoritet të tërësisë së popullsisë së myslimanëve të botës, kanë reperkursione, sipas disa analistëve, dhe në përpjekjet politike të Shteteve të Bashkuara për përmirësimin e marëdhënieve me myslimanët nëpër botë. Kohët e fundit, Departamenti i Shtetit Amerikan, caktoi nje myslimane amerikane, Farah Pandith, si përfaqsuese speciale e Shteteve të Bashkuara në komunitetet myslimane kudo në botë. Këto përpjekje do duhet të marin parasysh se shumica e myslimanëve nuk gjenden në Lindjen e Mesme, ku aktualisht Shtetet e Bashkuara kanë fokusuar aktualisht përpjekjet e tyre diplomatike.

Eventi i Haxhit kombinon ritet e traditës fetare me realitetin e kompleksitetit të bashkësive myslimanë kudo në botë. Është tregues i diversiteti po aq sa dhe unitetit të besimit, ritualeve, dhe vlerave që informojnë jetën e një komuniteti të shpërndarë në të karët anët e botës.

Përtej patriotizmit ideologjik

E. Mërtiri

Kërkesa e Bashkësisë Islame në Kosovë për futjen e lëndëve fetare në kurrikulat arsimore, ka ngjallur reagime dhe debate të shumta të cilat kanë polarizuar opinionin publik. Në përgjithësi, temat fetare janë të tilla që ngjallin vëmendjen e opinionit, jo vetëm për natyrën që ka debati mbi fenë në përgjithësi, por edhe për faktin që kjo sferë e jetës njerëzore është e tillë që zgjon sensibilitete të forta, të cilat ushtrojnë ndikim të ndjeshëm në shoqëri. Ajo çka vihet re dukshëm kudo në trojet Shqiptare është mungesa e kthjelltësisë në trajtimin e problemeve të tilla, si dhe mungesa e konsideratës ndaj sentimentit fetar. Në këtë mënyrë, debate të tilla karakterizohen, jo vetëm nga padija dhe konfuzioni ideologjik, por edhe nga një mungesë e thellë etike dhe ndjeshmërie. Natyrisht, e kaluara komuniste dhe diktatoriale e shqiptarëve, ka kultivuar një vrazhdësi të madhe ndaj fesë, gjë që i bën qasjet ndaj dukurive fetare të karakterizohen nga një mungesë e theksuar respekti ndaj së shenjtës. Kjo bën që shqiptarët sot të mos e kenë për gjë të shqelmojnë shpirtrat e njëri-tjetrit, duke dëshmuar intolerancë dhe agresivitet ndaj afeksioneve më intime të të tjerëve. E gjithë kjo, përbën një dëshmi të gjallë të faktit që realiteti shqiptar nuk është shkëputur ende nga efektet e së shkuarës. Në të kundërt, debate të tilla, do të mund të ishin vërtetë të frytshme, nëse nuk do të mbartnin fytyrën e fanatizmit dhe brutalitetit që karakterizon në mënyrë të natyrshme kombe të tillë, të vonuar në procesin e zhvillimit dhe modernizimit të tyre, si dhe të kultivuar me ngurtësi doktrinare dhe asgjësim të botës shpirtërore, siç është në tërësi kombi shqiptar.
Më duhet të sqaroj se, nuk jetoj në Kosovë, ndaj dhe nuk e njoh mirë realitetin shoqëror atje. Por, nga ajo çka shfaqin mediat, duket se problemet janë thuajse identike me ato në Shqipëri. Pa u ndalur në këtë temë, duhet thënë se pjesa më e madhe e inteligjencës sot duket se po shkon drejt maturimit të gjuhës së debatit, duke hequr dorë nga agresiviteti dhe intoleranca e shfaqur në fillimisht. Duhet pranuar që,një pjesë e mirë e inteligjencës shqiptare, këndej dhe andej kufirit, ka filluar të zbusë tonet ndaj fesë, ndërkohë që reagimet më të ashpra, vijojnë për inerci nga shtresa më dytësore të piramidës intelektuale në komunikimin publik. Kjo ka ardhur për shkak se shumë intelektualë kanë kuptuar tashmë që tezat antifetare, tezat revanshiste, që aspirojnë konvertime masive qoftë nga një fe në tjetrën, qoftë edhe në funksion të në indiferencës fetare, janë thjesht utopi, të cilat, jo vetëm që nuk të çojnë askund, por mbi të gjitha janë mjaftë të dëmshme, pasi ato minojnë klimën e mirkuptimit shoqëror duke polarizuar jetën drejt konfliktualiteteve të tepërta dhe pa vend. Akoma edhe më e dëmshme do të ishte një gjë e tillë në Kosovë, ku ekuilibrat socialë janë edhe më të brishtë dhe kërcënimet më të mëdha.
Në fakt, e njëjta gjë ka ndodhur me një sërë intelektualësh shqiptarë gjatë periudhës së shpalljes së pavarësisë e disa vjet më pas. Shumë prej tyre (duke përfshirë edhe Fishtën apo Konicën), në kushtet e një kohe të turbullt, e cila shtronte me mijra udhëkryqe për të ardhmen e shqiptarëve, kanë përkrahur idenë për rikatolicizimin e Shqipërisë, apo edhe idenë e çfetarizimit të kombit, duke e parë fenë si një pengesë për evropianizimin apo modernizimin e vendit. Në fakt shumica prej tyre kanë besuar vërtetë që, pas rënies së Perandorisë Osmane, shqiptarët do të riktheheshin lehtësisht në “fenë e të parëve”, ose do të ecnin në rrugën e shekullarizmit afetar të modeleve revolucionare të së majtës evropiane. Ky besim është ushqyer ndjeshëm edhe nga miti i indiferencës fetare, i ndërtuar nga një pjesë e mirë e intelektualëve të asaj kohe, të frymëzuar nga një vulgarizim i dekontekstualizuar i maksimës së njohur të formuluar nga Pashko Vasa, sipas së cilës, “feja e shqiptarit është shqiptaria”. Indiferenca fetare, ka qenë miti me anë të të cilit ata kanë synuar të mbrojnë shqiptarët në arenën ndërkombëtare nga “damka” orientale, por ka qenë njëkohësisht edhe miti i konstruktimit të një shoqërie afetare, joorientale, e cila shihej si operacion i domosdoshëm për kultivimin e botës shpirtërore që kërkon modernizimi. Megjithatë, shpejt ata e kuptuan që realiteti ishte ndryshe, ndaj dhe hoqën dorë nga fantazi të tilla, të cilat rezultuan të pasuksesshme. Mbeti vetëm projekti për defetarizimin e vendit, i cili iu imponuar përdhunshëm shqiptarëve në të gjitha copat e trojeve të tyre të ndara. Rikthimi i ideve mbi revanshzimin konvertues pas rënies së regjimeve përkatës, i përket pikërisht dukurive të tilla që rrjedhin prej vakumit që lenë pas shembjet e diktaturave.
Në shkrimin me titull “Shpjegim anemik i një beteje të humbur” të datës 4 tetor në “infopress”, shkruar nga Hamdi Thaçi, si edhe në shumë shkrime të tjera të ngjashme të ndezura prej këtij debati, mund të gjesh pa fund, kësi elementësh, të cilët i përkasin tezave të tilla revanshiste apo edhe të vijimsisë antifetare të periudhave tranzitore postdiktatoriale. Autori, një mësues gjimnazi, merr përsipër të replikojë vendosmërisht me dr. Ferid Aganin, për të hedhur poshtë përfundimisht tezat e tij, për nevojën e përfshirjes së lëndëve fetare në arsimin publik. Për të shmangur çdo keqkuptim të mundshëm (do të thoja në fakt, të pashmangshëm ndaj një kategorie që e ka të vështirë të pranojë diversitetin ideor), po shpreh pozicionimin tim abstenues, jo se kam ndonjë paramendim lidhur me marrëdhënien ndërmjet fesë dhe isntitucioneve arsimore, por thjesht për shkak të distancës me realitetin shoqëror në Kosovë. Por, ajo për të cilën vërtetë duhet të shqetësohemi më shumë, është pikërisht mënyra sesi reagojnë individë apo grupe të caktuara individësh në raste të tilla, duke krijuar një klimë aspak të shendetshme për zhvillimin e shoqërisë. Paraprakisht na duhet të sqarojmë se, shkrimi i Hamdi Thaçit, na shërben më tepër si një model, për të marrë në analizë botëkuptimet që ndërtojnë premisat e debatit në lidhje me tema të tilla, të cilat i ndeshim shpesh në pikëpamjet e një pjese të konsiderueshme të elitave shqiptare. Karakteristikë e përbashkët e këtij angazhimi intelektual është kultivimi i një ligjërimi monolitik, intolerant dhe shpesh edhe konfliktual në lidhje me tema të tilla. Në të kundërt, niveli i argumentimit dhe objektivitetit të shfaqur në këtë shkrim, nuk do t’ia vlente për një përgjigje serioze.
Thelbi i shkrimit qëndron në bindjen e autorit se, përfshirja e lëndëve fetare në sistemin arsimor (dhe në tërësi përhapja e botëkuptimeve, sidomos ato Islame, në shoqërinë shqiptare) përbën një kërcënim të madh për kombin pasi, ato do të pengojnë zhvillimin shkencor të të rinjve duke i hapur rrugë prapambetjes dhe injorancës, si dhe do të deformojnë identitetin kombëtar duke futur në shoqëri një kulturë shkatërruese, degjeneruese, e cila nuk i përket dhe nuk i duhet kombit shqiptar. Do të desha të ndalesha në këto dy aspekte të cilat i shoh si thelbësore për të dekonstruktuar mbetjet ideologjike të cilat infektojnë mendjet e shumë njerëzve në trojet shqitpare, gjë që sjell për pasojë të gjithë furinë e një përplasjeve të tilla.
Kemi të bëjmë pra me raportin ndërmjet fesë dhe shkencës (elementë kyç në krijimin e stereotipeve që burojnë prej modernizmit) si dhe raportin ndërmjet fesë dhe identitetit kombëtar (të cilët stereotipizojnë elementët fetarë mbi bazë të botkuptimeve nacionaliste). Nga kjo, del në pah një dikotomi e tretë, e vetmja që konsiderohet e pranueshme prej kësaj kategorie në këtë trinom: fe, shkencë, komb. Pra nga marrëdhënia e këtyre tre entiteteve, e vetmja dikotomi e pranuar është ajo komb-shkencë, ndërkohë feja konsiderohet e papranueshme për të krijuar një marrëdhënie me të dyja nocionet e tjera. Natyrisht, një skematizim i tillë antinomik i këtyre nocioneve dëshmon qartazi për deformimet ideologjike që strukturojnë botën ideore të atyre që i bartin botkuptime të tilla.
Përsa i përket pikës së parë, ndikimi ideologjik është krejt i dukshëm. Ai konstatohet në shumë aspekte, duke përfshirë idetë, gjykimet, frazat e shprehura si dhe në terminologjinë e përdorur. Konkretisht autori shprehet: “Feja do të ruhet e do të struket përgjithmonë në shtresat e varfra e të mjera, në ato shtresa ku kleri do të arrijë ta ruajë frikën e tmerrin për njerëzit e padijshëm e të pashkollë. Kurse shkenca, e cila inspirimin dhe bazën e krijimit e ka shkollën, universitetin, do të ecë e do të zhvillohet për të mirën e njerëzimit, siç ka vepruar, në mos më herët, nga Sokrati e këndej”.
Në fakt, këtë frazë e morëm thjesht si një shembull, pasi, thuajse i gjithë shkrimi është i mbushur me të tilla. Në kaq pak rreshta, çdo sy i lexuar sadopak në fushën e mendimit, filozofik, sociologjik, historik e politik, arrin të shquajë ndikimin e një sërë pikëpamjeve ideologjike si: shkencizmi, pozitivizmi, iluminizmi, romantizmi, komunizmi, evolucionizmi, historicizmi etj. Dhe jo më kot po i hyjmë një detektimi të tillë, pasi vërejmë se pikëpamje të tilla kanë gjetur shtrirje në një nivel të gjerë në shoqërinë shqiptare, duke penguar zhvillimin e shoqërisë, në përputhje me realitetet e reja që i parashtrohen.
Shkurtimisht po përpiqemi të tregojmë se si janë përfshirë rryma të tilla të tejkaluara në botëkuptimit e autorit në fjalë. Kulti i shkencës që z. Thaçi e vendos në rangun e rivalitetit me kultet fetare, është një tipar i pranishëm në të gjitha konstruktet e ideore si këto që përmendëm. Ai vepron duke e ngritur mendimin shkencor në rolin e arbitrit definitiv të jetës individuale dhe shoqërore në kundërshtim kjo me rolin që realisht ka shkenca në jetën njerëzore, si një sferë konkrete e dijes. Shkencizmi e njeh shkencën, si të vetmin burim të dijes njerëzore, gjë që do të thotë mohim i çdo përsiatje dhe të vërtete tjetër metafizike, religjioze, mitike, tradicionale, zakonore, etj. Pikërisht kjo e bën gjithë këtë joshkencore. Shtrirja e mendimit shkencor, përtej hapësirës që ka për objekt, është në kundërshtim me vetë mendimin shkencor. Këtu nuk kemi të bëjmë më me shkencë, por me ideologji, madje një ideologji që merr trajtat e një feje, e për më tepër një feje materialiste, të cilën të gjithë filozofët seriozë bashkohorë e kanë denoncuar si një nga burimet kryesore të tragjedisë së shek. XX. Në këtë linjë, besimi se e ardhmja do ti përkasë shkencës, është një profetizim mesianik pozitivist, i cili vjen në mendësinë e inteligjencës shqiptare nëpërmjet ideologjive që kanë formatuar mendimin totalitarist modern. Dukuria thelbësore e tij, ashtu si çdo ideologji tjetër e tillë, është se ai e çvesh mendimin nga çdo burim tjetër njohjeje përveç atij të mendimit pozitiv, gjë që do të thotë, në gjuhën e Marcuse-së, njëdimensionalizim të qenies njerëzore, çveshjen e saj nga çdo përmasë tjetër tej dhe jo-materaiale. Natyrisht, përvoja njerëzore i ka flakur tej ide të tilla, pasi, të paktën që me Bergsonin, metafizika u rikthye fuqishëm në skenën e filozofisë moderne, ndërkohë që feja sot duket në një rigjallërim të ndjeshëm, në pjesën më të madhe të botës lindore dhe perëndimore. Vetëm kombe të tilla të dala përgjumshëm nga ndrydhja doktrinore komuniste, vazhdojnë të besojnë në gjëra të tilla.
Gjithashtu, një prej rrymave që duket se ka lënë gjurmë të thella në një botëkuptim të tillë është pa dyshim iluminizmi. Ky ndikim vërehet në kontrastin fiktiv që autori i shkrimit të mësipërm krijon ndërmjet fesë dhe shkencës. Sipas themeluesve të pikpamjeve iluministe, bota ka qenë në një errësirë të thellë, dhe është lindja e humanizmit dhe e filozofisë së ngritur mbi ratio, ajo që bën të mundur startin e një epoke të re, të ndriçuar me dritën e dijes së vërtetë, e cila do të sjellë përfundimisht, mbretërinë e arsyes. Kjo utopi përbën burimin kryesor të ideologjive që trazuan më pas historinë, më e keqja prej të cilave mbetet komunizmi. Ndikimi i këtij të fundit në shkrimin e mësipërm shquhet në faktin që autori përfshin faktorin ekonomik në dialektikën midis fetarëve dhe “të iluminuarve”, ku sipas tij, fetarët i përkasin shtresave të varfëra dhe të mjera, ndërsa të ndriçuarit, atyre elitare, përparimtare. Përkthimi i dialektikës hegeliane në një këndvështrim ekonomik, përbën çelësin e hyrjes në natyrën e vërtetë dialektike të zbuluar nga Marksi. Logjika dialektike, e kategorizuar në mënyrë kontrastuale, bardhë e zi, si dhe mesianizmi historicist, janë elementë tipik të ideologjive të lartpërmendura, në majë të të cilave qëndron komunizmi.
Shkenca dhe feja këtu kuptohen si kategori të të njëjtit rang, të cilat duhet doemos të konfliktohen, pasi njëra përfaqëson vlerën, ndërsa tjetra, të kundërtën e saj. Ky realitet fiktiv që u vendoset përcaktimeve të tilla është një konstruksion mitologjik në funksion të ideologjisë që i përket. Autori nuk kupton që feja dhe shkenca i përkasin sferave të ndryshme të aktivitetit njerëzor, të cilat nuk kanë përse të konfliktohen, për sa kohë nuk kanë lidhje me njëra-tjetrën. Feja ka hapësirën e vetë të aktivitetit njerëzor, ndërsa shkenca të vetën. Natyrisht, historia ka njohur raste të interpretimeve të caktuara fetare, të cilat kanë penguar, në njëfarë mënyre, zhvillimin shkencor. Por kjo ka ardhur pikërisht kur ajo është keqinterpretuar dhe ka tejkaluar hapësirën konkrete që mbulon, ashtu siç bën në fakt vetë z. Thaçi, me shkencën. Në fakt, vendosja e fesë dhe shkencës në të njëjtin rang, do të thotë se, në botëkuptimin e autorit, shkenca është në fetvete një fe, përndryshe, të bësh krahasime të tilla do të ishte vërtetë absurde. Vetëm duke e ngritur shkencën në rangun e një fje, do të kishte kuptim përplasja midis tyre. Kjo është përplasja e dy feve, njëra prej të cilave është ideologji. Ky është shkencizmi.
Por interesante është edhe futja e Sokratit në linjën e shtrirjes së mendimit shkencor në çdo hapësirë të jetës. Në të vërtetë, idetë e Sokratit janë krejtësisht të kundërta me shkencizmin që mbron autori. Për shkencizmin dija kufizohet vetëm në zhvillimin e mtodave të induksionit dhe deduksionit që ngrihet mbi vëzhgimin empirik, ndërkohë që filozofia sokratike ka për burim bazë shpirtin. Sipas tij dija lidhet doemos me të mirën, dhe e vërteta lind, kur njeriu kultivon vlerat shpirtërore. E vërteta Sokratike, ecën në dy rrugë paralele: midis kërkimit filozofik dhe ushtrimit shpirtëror. Pikërisht feja ka për mision tek njeriu kultivimin e kësaj të dytës, dhe këtu ajo është e pakonkurueshme. Sado e dobishme të jetë, shkenca nuk na bën dot më të mirë. Në të njëjtën linjë, dostojevski do ta shihte burimin e të mirës në botë, pikërisht tek besimi i pashmangshëm, gjithaq i pashpjegueshëm, i njeriut në pavdeksinë e vet. Pa këtë të fundit, sipas tij, çdo gjë do të ish e lejuar, madje edhe njeringrënia. Vetë Sokrati ka shprehur nevojën e një Zoti, një mësuesi, që të shërbejë si themel për sigurinë e dijes së tij.
Gjithashtu, edhe përsa i përket dikotomisë së dytë, asaj komb-fe, qasja e vërejtur në këtë shkrim është krejtësisht ideologjike, e cila synon të shkrijë një variant romantiko-iluminist të nacionalizmit. Sipas kësaj pikëpamje, lidhja që kombi duhet të ketë me shkencën, përparimin, civilizimin bën që të mos pranohet asnjë lidhje e tij me fenë. Për këtë arsye, z. Thaçi e konsideron përfshirjen e mësimit fetar në arsimin publik, ashtu si edhe çdo mësim të fesë në çdo medium tjetër në vend, një vepër antikombëtare. Kjo vjen pasi, sipas këtyre pikëpamjeve, kombi ka nevojë të patjetërsueshme për iluminim, për dije, përparim dhe qytetërim, ndërkohë që feja kultivon krejtësisht të kundërtën dhe rrjedhimisht e pengon kombin nga të gjitha këto. Natyrisht, nuk do të ndalemi këtu të vërtetojmë se përse këto pikëpamje janë krejtësisht qesharake në shekullin XXI (i cili përbën burim frymëzimi në metrin evolucionist të autorit), por vetëm po synojmë ti bëjmë një skaner mendësisë që karakterizon mendimin e një pjese të madhe të shoqërisë shqiptare, për të dëshmuar skeletin ideologjik që konstrukton botën ideore të saj.
Nacionalizmi, në emër të të cilit shqiptarët duhet të flakim tej çdo fe, çdo kulturë “të huaj”, çdo vlerë që nuk i përket “kombit”, vjen këtu në variantin e tij më të ngurtë dhe më të ideologjizuar. Në vizionin e autorit, qytetari shqiptar apo kosovar nuk njeh dhe nuk duhet të pranojë kurrfarë përkatësie tjetër përveç asaj kombëtare. Këtu bota ideore karakterizohet nga një mendim bipolar konfliktual, ku njëri prej poleve është krejtësisht i përjashtuar. Sipas kësaj, qytetari i Kosovës mund të jetë ose shqiptar ose musliman, katolik apo ortodoks. Të dyja bashkë nuk mund të qendrojnë. Ja se si shprehet ai:
“... Unë popullin shqiptar, kombin tonë të shtrenjtë, kurrë nuk e kam shikuar si "popull mysliman" as si "popull islam", sepse nuk është i tillë. Njëkohësisht as nxënësit e mi kurrë nuk i kam shikuar si islamistë, por vetëm si shqiptarë.
... duke filluar nga Naum Veqilharxhi dhe gjithë rilindësit tjerë, për fat që Rilindja Kombëtare ishte më herët se periudha komuniste, na kanë mësuar t'i mësojmë e t'i çmojmë vetëm vlerat kombëtare.”
Prej këtej, kuptohet qartë se identiteti kombëtar shikohet me një puritanizëm ekstrem absurd. Ai nuk duhet të përzihet, me kurrfarë identiteti tjetër, dhe mbetet e vetmja përkatësi që sundon atashimin kulturor të shqiptarëve, duke përjashtuar këtu vetëm fenë e shkencës dhe përparimit, të cilat shkojnë në harmoni me vizionin e përfytyruar për kombin. Në fakt, kushdo e ka të qartë që identitetet janë konstrukte të cilat bashkëveprojnë dhe ndërthuren me njëri-tjetrin. Eshtë e natyrshme që njeriu të ndjehet po aq shqiptar sa ç’ndjehet mund të ndjehet musliman, katolik, ortodoks, demokrat, socialist, evropian, ballkanas, liberal, ekzistencialist, feminist, metalar, milanist, etj. Identitetet mund të vendosen shumë mirë pranë njëri-tjetrit dhe nuk ka përse të përjashtojnë njëri-tjetrin, për më tepër kur ato veprojnë në plane të ndryshme. Vendosja e tyre në konflikt i përket një perceptimi doktrinar ideologjik, i cili përpiqet që konstruktet e ngurta artificiale që krijon me mendjen e vet, t’ia veshë realitetit, për ta denatyruar atë dhe për ta bërë të pajetueshëm. Të gjitha këto, janë pikëpamje mjaft të dëmshme për çdo shoqëri, e aq më tepër për realitetin në Kosovë, ku shoqëria shqiptare do të duhet doemos të kultivojë një shëndet të atillë botkuptimor që ia bëjnë të mundur bashkëjetesën me diversitetin që synon të ndërtojë. Kjo intolerancë ndaj vetvetes dëshmon qartë për një mentalitet të paaftë për t’ia dalë mbanë në realitetin e ri dhe të komplikuar ku Kosova ka hyrë. Natyrisht, nëse ka vërtetë ndonjë gjë antikombëtare në Kosovë dhe në mbarë trojet shqiptare, janë pikërisht ide të tilla, të cilat ia bëjnë të pamundur bashkëjetesën vetë shqiptarëve me njëri-tjetrin, e jo më në një nivel më të gjerë ndëretnik apo rajonal. Mbi të gjitha, një mentalitet i tillë, nuk dëshmon gjë tjetër vetëm se prapambetje të thellë kulturore, intelektuale dhe mbi të gjitha shpirtërore, e cila shkon krejtësisht në kundërshtim me ato pak vlera që synohet të mbrohen.

Xhihadi i pamundur i Artan Kristos

Besnik Sinani


Ditët që pasuan arrestimin e qytetarit durrsak Artan Kristo, me akuzën për nxitje terrorizmi, u shoqëruan me demonstrime në media të website-it, ku Kristo postonte opinionet e tij fetare si dhe citime nga një kumtesë e tij prej gati 15 minutash, në të cilën ai flet për përgatitje për xhihad. Sipas medias,organet përgjegjëse për arrestin kanë ofruar si prova inkriminimi të Kristos pikërisht këto postime dhe kumtesa. Në fakt, një shqyrtim i thjeshtë i tekstit inkriminues të hedhur në Internet nga Kristo, tekst i botuar i plotë në disa gazeta të përditshme, zbulon qartësisht se vetë i akuzuari akuzon një person si të devijuar nga feja, për shkak se ky i fundit paska thënë frazën "Bin Ladeni është muxhahid (apo luftëtar sipas variantit në gazeta) i madh". Kjo frazë i atribuohet gabmisht Kristos, kur ky vetëm sa e ka cituar atë për të stigmatizuar një person tjetër.
Më i ndërlikuar për t'u interpretuar shfaqet citimi i kumtesës së hedhur në Youtube nga i akuzuari. Kjo kumtesë është paraqitur si përgjigje ndaj një pyetje drejtuar Kristos nëse "ka sot xhihad". Përgjigja e tij gjendet në internet për këdo që dëshëron ta dëgjojë, por është vështirë të kuptosh mesazhin e Kristos pa e vendosur atë në kontekstin e debateve fetare që ndodhin sot kryesisht në Lindjen e Mesme, si dhe pa i kushtuar vëmendje asaj që "nuk thuhet" në atë mesazh, po aq sa asaj që thuhet. Kristo i qëndron besnik një pozicioni fetar të njohur në literaturën perendimore të këtij fenomeni si "selefizëm tradicionalist". Burimet e tij fetare, sidomos në lidhje me çështjen në fjalë të xhihadit, bëhen të qarta nëse shihen postimet e tjera nga website-i që Kristo drejtonte, apo në përkthime në shqip të qëndrimeve nga figura të njohura të kësaj tendence fetare: dijetarit me origjinë shqiptare Nasirudin Al- Albani (vdiq 1999) dhe atij saudit, Ibn Uthejmini (vdiq më 2001). Këto dy figura qendrore të selefizmit tradicionalist janë cituar, midis të tjerave, të shprehen qartë se, sipas doktrinës së tyre fetare, operacionet kamikaze në emer të xhihadit, janë fetarisht të ndaluara (haram).
Tek qëndrimet e këtyre dy figurave dhe tek debatet e vazhdueshme rreth çështjes së xhihadit në tribunat fetare myslimane, gjendet informacioni i duhur për të kuptuar domethënien e mesazhit të Kristos, i cili, në fakt, nuk është aspak original sa është riprodhim i retorikave dhe refreneve të selefizmit tradicionalist. Ironikisht, në gjuhën e militantëve të tipit të Al Kaidas dhe mbështetësve të tyre, qëndrimi i paraqitur nga Kristo, do të cilësohej si oportunist dhe burracak, bërje bisht ndaj detyrës së luftës për çlirimin e tokave të pushtuara të myslimanëve në Irak apo Palestinë dhe ndaj mbështetësve të Izraelit apo të qeverive shtypëse të Lindjes së Mesme.
Për të qartësuar më tej nuancat dhe pështjellimet që lindin gjatë trajtimit të këtyre temave të nxehta, le të adresojmë shkurtimisht termin 'xhihad', i cili prej kaq kohësh është kthyer në aktor gjeopolitik. Sipas të drejtës islame ka dy lloje lufrash të armatosura.
Njëra është luftë e shpallur nga autoriteti i udhëheqësit shtetëror të komunitetit të gjithë besimtarëve, kalifit, ndaj një entiteti tjetër. Deklarimi i kësaj lufte, në të drejtën klasike islame, është prerogativ i kalifit dhe si i tillë është praktikisht vështirë të realizohet në praktikë pasi, bie fjala, edhe dinastia osmane, e cila e ka pretenduar këtë titull, e ka përdorur atë vetëm në mënyrë fragmetare gjatë sundimit të saj dhe për pasojë, ky post për qindra vjet nuk ka patur një përfaqësues të mirëfilltë. Për shumë nga doktorët e të drejtës islame, pushtimet e osmanëve nuk kualifikoheshin si xhihad. Sot, pas suprimimit të Kalifatit "teorik" nga Ataturku, e në mungesë të një prijësi që pranohet nga gjithë komuniteti global i besimtarëve si kalif, ky lloj xhihadi është praktikisht i pamundur.
Forma e dytë e xhihadit, është e drejta e vetmbrojtjes ndaj një pushtimi të huaj. Sipas shumicës së figurave qendrore fetare myslimane sot, kjo është e vetmja formë legjitime e xhihadit, apo luftës së armatosur në ditët e sotme. Risia monstruoze e Al Kaidës ka qenë të pretendojë se lufta kundër shteteve të Perëndimit, në qytetet e Perëndimit, është luftë vetëmbrojtëse. Autoritete fetare si Nasirudin Al Albani dhe Ibn Uthejmini, ndër shumë të tjerë, janë shprehur energjikisht kundër kësaj risie. Gjithashtu, në të drejtën islame, lufta disiplinohet nga disa obligime etike, si ndalimi i sulmit ndaj palëve të papërfshira në betejë, qofshin këta edhe të palës armike. Për Al Kaidën dhe grupe të tjera moderne terroriste, këto ndalesa fetare nuk duhet të pengojnë përdorimin e metodave luftarake të cilat nuk bëjnë dallim midis ushtarëve dhe civilëve. Kjo vjen, sipas tyre, sepse teknikat moderne të luftës e bëjnë këtë dallim të pamundur.
Kështu, për dallim nga sa shpall botërisht krahu ideologjik i Al Kaidës, çdo dëgjues mund të vërë re dy elementë të rëndësishëm të ligjërimit të Kristos.
Së pari, mungesa e përmendjes së Irakut si fushë legjitime që kërkon xhihad, përpjekje të armatosur për çlirimin nga pushtimi amerikan. Grupe militante kanë akuzuar prej kohësh figurat kryesore fetare të Arabisë Saudite, bastionit gati zyrtar të selefizmit tradicionalist, se kanë shpërdoruar mësimet fetare për të menjanuar deklarimin e xhihadit, obligimit për të luftuar në Irak.
Në të kundërt, disa elementë të selefizmi tradicionalist janë përqëndruar në trajtesa teorike e klasike të xhihadit, si ato për domosdoshmërinë e "rikthimit të Andalusit", apo Spanjës myslimane të shekujve të sundimit maur. Të tilla qëndrime emblematike duhen parë paralel me ligjërime të ngjashme mbi "parajsat e humbura" që gjejmë edhe në ideologë të frymëzimeve të tjera fetare, si psh. kur flitet për rikthimin e Stambollit (Kostandinopojës) në fenë e parë, etj. Mund të thuhet se përtej efekteve irrituese, ligjërimi i Kristos, si rixhirim i qëndrimeve të njohura të mësuesve të tij shpirtërorë, nuk ka reperkursione praktike dhe mbi të gjitha, është i konstruktuar të jetë i tillë.
Kjo del dhe më e qartë nga eksplorimi i temave sektare që gjenden në çështjen e dytë të trajtuar nga Kristo, tek ajo e "përgatitjes". Çdo të thotë "përgatitje" në leksikun fetar të selefizmit tradicionalist? Sipas kësaj shkolle fetare, çdo fatkeqësi politike në botën myslimane, veçanërisht kolonializmi i Lindjes së Mesme, shpërbërja e Kalifatit, apo pushtimi i Palestinës dhe formimi i Izraelit, janë dënime nga Zoti për devijimet ose papastërtinë doktrinare të myslimanëve. Për këtë arsye, teksa Kristo i referohet "përgatitjes" me referenca prej një vargu kuranor mbi betejat profetike, tema e tij kryesore ka të bëjë me "përgatitjen doktrinare." Ironia e kësaj teze është se është e mbështetur mbi kushtin që "koha e xhihadit" është atëherë kur të jetë arritur kjo "pastërti doktrinare."
Çdo studiues i mendimit islam është i njohur me faktin se ky pretendim për pastërti doktrinare është historikisht i pamundur, dhe thjesht utopik, prej faktit se nuk ka konsensus midis myslimanëve mbi këtë "pastërti doktrinare." Çdo të thotë kjo? Kjo do të thotë se Kristo, si një nga shumë pasuesit e selefizmit tradicionalist në botë, teksa përqafon teorikisht idenë e xhihadit si luftë çlirimtare, në praktikë, bën thirrje për pauzë ideologjike deri sa të arrihet pastërtia doktrinare, e cila është në fakt e paarritshme.
Ai qartazi fajëson, për shembull, për gjendjen në Palestinë, aktet e shirkut (politeizmit) dhe kufrit (mosbesimit) të myslimanëve të atjeshëm. Qartazi, për Kriston, ata nuk kanë pastërtinë doktrinare të duhur. Këto dhjetëra vjet, pretendon ai, në vend të asaj çfarë është bërë, pra akteve luftarake, duhet të ishte punuar me edukimin e doktrinës së drejtë. Sigurisht që ky nuk është një qëndrim original i Kristos. Ai përsërit gati fjalë për fjalë diskurset e njërit prej mësuesve të vet shpirtërorë, Nasirudin Al Albanit, për nder të të cilit, me sa duket, Kristo ka adoptuar mbiemrin "Albani" në pseudonimin e tij "akademik", me të cilin nënshkruan opinionet e veta fetare në Internet.
Konkretisht, sa i përket Palestinës, dijetari Nasirudin Al Albani pat deklaruar se nëse gjendja e vështirë e palestinezëve në tokat e pushtuara i pengon nga dedikimi i nevojshëm fetar, ata duhet të emigrojnë nga ajo tokë. Pra, jo të luftojnë. Për ngarkesën nacionaliste që mbart çështja e Palestinës në Lindjen e Mesme, nuk mund të ketë provokim më të madh. Por kjo ilustron idenë se për mësuesit shpirtërorë të Kristos, "lufta" teologjike është ajo që ka përparësi mbi çdo kauzë nacionaliste apo pan-islamiste si Palestina. Praktikisht, kjo do të thotë se, teksa selefinjtë si Kristo trajtojnë temën e xhihadit, automatikisht atë e përfytyrojnë në një kohe të pacaktuar, gati johistorike, kur të arrihet masivizimi konsensual i pastërtive të doktrinës e ritualit.
Në të kundërt, për ideologët që mbështesin metodologjitë e Al Kaidas, të parët përbëjnë oportunistë, të cilët në fakt dëmtojnë kauzën e Islamit duke induktuar pasivitet tek pasuesit e tyre, dhe duke i drejtuar ata të shohin thelbin e problemit jo tek Amerika dhe qeveritë e Lindjes së Mesme, ku e sheh Al Kaida, por tek imtësitë e ritualit apo tek debatet teologjike, të cilat kanë shekuj që myslimanët nuk i zgjidhin.
Me pak fjalë, Xhihadi për të cilin flet Kristo, është praktikisht i pamundur. Përfshirë në debate kontroversiale të largëta nga realiteti shqiptar, teorizimet dhe qëndrimet e Artan Kristos, alias Muhamed Abdullah al Albanit, sigurisht që janë shqetësuese për optikën e një publiku jo të specializuar. Por nuk duhet harruar se jo gjithçka që trondit apo irriton publikun e gjerë përbën krim.
Agjensitë dhe organet që po trajtojnë rastin Kristo, duhet medoemos të kërkojnë asistencë nga ekspertë të mirëfilltë të terrorizmit apo ekstremizmit islamik tek homologët e tyre perëndimorë, për të kuptuar drejt formulimet e tij retorike, për të përcaktuar qartë në kemi të bëjmë me nxitje për dhunë konkrete, apo vetëm me vizione dhe predikime, qofshin ato edhe reaksionare. Nëse duhet patjetër një shembull preventiv kundër frymëzimeve të mëtejshme ekstremiste, Artan Kristo "al Albani" (arabisht: shqiptari) që shpall si heretikë e devijantë simpatizantët e Bin Ladenit, nuk do të ishte kurbani i duhur.