Nderimi për dijen *

Imam Neki Kaloshi

Që njeriu të mund të ecë në rrugën e dijes, duhet në rradhë të parë ta vlerësojë sic duhet atë. Por që të vlerësosh sic duhet dijen duhet doemos të vlerësosh mundin dhe kontributin e atyre që e kanë prodhuar atë. Dija, edhe ajo fetare, vjen tek ne nëpërmjet njerëzve të caktuar, të cilët kanë punuar, kanë menduar, kane sakrifikuar për të. Dija fetare buron nga mesazhi që Allahu na ka dërguar nëpërmjet librit të tij, Kuranit dhe nëpërmjet të Dërguarit të tij s.a.v.s. Por ajo nuk do të ishte ruajtur dhe zhvilluar për të ardhur deri tek ne, nese nuk do të ishin këta njerëz, të cilët e kanë shkrirë jetën e tyre për të, dijetarët. Pra, respekti për dijen duhet të lidhet doemos me respektin për bartësit dhe përhapësit e saj.
Respekti për dijetarët lidhet me respektin për Profetin a.s. Allahu e zgjodhi Profetin a.s. mbi të gjithë njerëzit dhe na e bëri detyrë ndjekjen dhe respektin e tij. Kjo, sepse Profeti a.s. është ai që na e ka transmetuar mesazhin e Allahut. Në të njëjtën mënyrë, dijetarët janë pasuesit e kësaj detyre, duke ofruar jo vetëm përpikmërinë në transmetimin e këtij mesazhi, por edhe mbrojtjen e tij prej kuptimeve të gabuara nga njerëzit e paditur. Për këtë Profeti a.s. i ka quajtur dijetarët, “trashëguesit e profetëve”.
Allahu na ka mësuar sesi të sillemi ndaj Profetit a.s. dhe kjo ka lidhje me edukatën e cila na ndihmon për të mësuar dhe zbatuar fenë sic duhet.
O ju që keni besuar! Mos e ngrini zërin tuaj mbi zërin e Profetit dhe mos i flisni atij me zë të lartë, siç bëni me njëri-tjetrin, në mënyrë që të mos ju humbin veprat tuaja pa u ndjerë.
Vërtet, ata që ulin zërin në prani të të Dërguarit të Allahut janë njerëzit, zemrat e të cilëve Allahu i ka kalitur për besim e përkushtim. Për ata ka falje dhe shpërblim të madh.
Huxhuratë, 2-3
Pra, Allahu këtu na mëson etikën e sjelljes me Profetin, e cila nuk është thjesht edukatë ndaj një njeriu, por është edukatë ndaj një njeriu që personifikon fenë. Sjellja e diferencuar ndaj Profetit a.s. është për arsye se vetë feja është e diferencuar në rëndësinë e saj ndaj cështjeve të tjera të kësaj bote. Për këtë arsye, Allahu na sqaron se kjo sjellje e diferencuar, bëhet me qëllim që të mos humbin veprat tona. Dhe më tej Allahu na shpjegon se ata që e ulin zërin në prani të të Dërguarit, atyre Allahu ua ka kalitur zemrat për besim dhe përkushtim.
Në këtë mënyrë zëri i nxënësit (në rastin konkret, sahabeve) nuk duhet të jetë më i lartë se ai i Profetit a.s. (mësuesit). Dhe kjo vjen nga respekti për dijen, pasi fjalët e njerezve nuk mund të jenë më të larta se ato të atij që transmeton fenë. Rrjedhimisht, zëri ynë, nuk mund të jetë mbi zërin e njerezve të dijes, njerëzve që transmetojnë fenë. Ulja e zërit përballë dijetarëve, është detyrë e cdo njeriu që e vlerëson sic duhet fenë dhe dijen fetare, është një sifat i njeriut të mbushur me dashuri për dijen, me dashuri për fenë, dhe me urtësinë e duhur për ta rrokur me kuptim, për ta brendësuar atë në jetën e tij dhe për ta manifestuar më pas në sjelljen e tij.
Pra, me këtë kuptojmë rendin e rëndësisë së gjërave. Fjala e Allahut ka përparësi ndaj cdo gjëje, dhe si rrjedhim, prej këtej ne marrim një sistem referimi për përparësinë që duhet të tregojmë më tej midis njerëzve. Si rrjedhim, fjalla e Profetit a.s. ka përparësi nga ajo e sahabeve dhe më tej fjala e dijetarëve (trashëguesve të Profetit a.s.) ka përparësi ndaj asaj të nxënësve, njerezve në kërkim të dijes, ashtu si dhe fjala e këtyre të fundit ka përparësi ndaj njerezve të thjeshtë që dinë ta vlerësojnë dijen. Kjo është më e mira për ne, ashtu sic na thotë Allahu, në mënyrë që veprat tona “të mos humbin pa u ndjerë”.
Profeti a.s. thotë: “Nuk është prej nesh ai që nuk respekton të moshuarit, nuk mëshiron të vegjlit dhe nuk u jep rëndësinë e tyre dijetarëve”
Ndërsa në një hadith kudsi Profeti a.s. thotë: “Allahu ka thënë: “Kush shqetëson një prej të dashurve të mi, Unë i kam shpallur luftë atij”.
Për këtë hadith kudsi, Ebu Hanifja dhe Shafiu kanë thënë që, nëse të dashurit e Allahut nuk janë dijetarët, atëherë nuk ka tjetër.
Dhe në një hadith tjetër: “Mishi i dijetarëve është i helmuar.”
Pra këtu kemi një përshkallëzim të kërcënimit që Allahu dhe Profeti a.s. na jep në lidhje me mosvlerësimin, shpërfilljen apo edhe më keq cënimin e dijetarëve. Pra, në hadithin e parë, mosvlerësimi konsiderohet sifat i atij që nuk është prej muslimanëve (sigurisht këtu nuk kemi të bëjmë me tekfirizëm, por kemi të bëjmë me vlerësimin e sifatit të mosvlerësimit të diejtarëve), në hadithin e dytë, kur i bëjmë padrejtësi ndokujt prej dijetarëve mund të vendosemi në armiqësinë e Allahut, ndërsa në të tretin Profeti a.s. na lajmëron se përgojimi i dijetarit është helumues dhe ai rrezikon të vdesë besimin.
Këtu vlen të përmendim se emrat e shumë dijetarëve të nderuar muslimanë përmenden në mënyrë jo korrekte dhe jo etike nga shumë besimtarë, madje në shumë raste ata akuzohen me të padrejtë. Jo vetëm kaq, por nga fjalët e shumë prej besimtarëve nxirret se këta dijetarë janë duke kontribuar në devijimin e të kuptuarit të Kuranit dhe Sunetit. Kjo vjen si rezultat i injorancës së tyre mbi kontributin e dijetarëve që ata marrin përsipër të sulmojnë. Kësaj i ka ndihmuar shpesh edhe papjekuria dhe nxitimi i disa prej nxënësve të dijes, të cilët duke u lidhur fort mbas një grupi dijetarësh, kanë prirjen të zhvleftësojnë, shpesh edhe të sulmojnë grupe të tjera të cilët kanë ofruar mendime të ndryshme nga dijetarët e tyre në lidhje me tema të caktuara të fesë. Kjo vjen jo vetëm nga papjekuria dhe mendjengushtësia e tyre, jo vetëm nga mungesa e etikës në lidhje me dijen, por vjen edhe nga mangësitë në marrjen e saj. Mangësitë e grupeve të tilla paraqiten në fusha të tilla si, etika e mendimit ndryshe (ku jo dosmosdoshmërisht njëri prej tyre duhet të bjerë në kundërshtim me Kuranin dhe Sunetin), bazat e fikhut (usuli), rregullat e përgjithshme dhe përmbledhëse të frymës së sheriatit (kauaid fikhije), etj. Nga ana tjetër, kjo tregon se dija e tyre nuk është marrë me baza dhe ajo është e paplotë, duke qenë se shpesh kjo kategori merr disa mësime të shpërndara nga një grup dijetarësh, por pa pasur asnjë njohuri në lidhje me faktin që shumë dijetarë të tjerë ofrojnë gjykime të tjera për majft cështje me të cilat ata ndeshe. Kjo ka krijuar tek besimtarët e sotëm një konceptim sipërfaqësor për Kuranin dhe Sunetin. Nga ana tjetër kjo krijon fitne dhe përcarje të cilat e dobësojnë xhematin dhe e varfërojnë jetën kulturore, fetare dhe shpirtërore të besimtarëve.
Madje arroganca e një pjese prej tyre arrin deri aty sa që nuk shpërfillin dhe sulomojnë thjesht dijetarë të caktuar, por këtë e bëjnë edhe me grupe të ndryshme dijetarësh, madje edhe me vetë meth’hebet, të cilat janë shkolla ku është mbledhur ajka e dijes përgjatë shekujve, në të cilat marrin pjesë me mijëra dijetarë përgjatë gjithë historisë së dijes islame. Psh, shumë muslimanë nuk ngurrojnë të tallen dhe shpërfillin një meth’heb kaq të madh si meth’hebi hanefi, i cili është meth’hebi i më shumë se trecerekut të ummetit, thjesht duke e identifikuar atë me dy apo tre pleq të xhamisë, apo me tre-katër individë të paditur në strukturat drejtuese të institucioneve fetare në vend.
Në më të shumtën e rasteve, kjo vjen nga marrja e dijes në mënyrë të fragmentarizuar. Dija është një tërësi. Dijetarët, meth’hebet, na kanë lënë struktura të qendrueshme, të cilat kanë përfshirë në të thuajse cdo element të jetës së muslimanit. Shumë prej besimtarëve të kësaj kategorie për të cilën po flasim, gjurmojnë nëpër cepa të largët të këtyre ngrehinave, duke i kthyer ato në pretekste për ta rrëzuar të tërën. Shpesh ata pretendojnë se mund t’ia dalin vetë të nxjerrin vendime nga Kurani dhe Suneti, duke u mjaftuar me “hadithet e sakta”, pa ndihmën e dijetarëve dhe pa nevojën e ngrehinave të tilla. Kjo do të thotë ta thërrmosh dijen dhe ti shndërrosh kollonat e saj në një grumbull grimcash rëre, pa lidhje me njëra-tjetrën. Tendenca të tilla për ta thjeshtuar fenë dhe për ta reduktuar në një grumbull hadithesh me përdorim praktik, zhvleftësojnë gjithë trashëgiminë madhështore të dijes islame që na e kanë lënë dijetarët tanë.
Respekti për dijen na lidh ne me të gjithë hsitorinë tonë, me të gjithë trashëgiminë e madhe dhe solide që dijetarët tanë na kanë lënë përgjatë kësaj hsitorie. Kjo na jep ne sigurinë e të jetuarit në një sistem i cili ka dhënë prova për madhështinë e vet. Për këtë, besimtarët duhet ti largohen ideve aventureske, eksperimentale, të cilat kërkojnë të na thonë se mund ta nisim gjithcka nga fillimi. Imam Maliku thotë: “Eshtë obligim për cdo kërkues të dijes që të jetë respektues, i matur, i druajtur si dhe të jetë pasues i gjurmëve të atyre që kanë ecur më parë në këtë rrugë”.


*Hutbe gjate xhumase ne Xhamine e Laprakes