Për politologun, pranvera arabe firmos dështimin e teorisë së përplasjes së qytetërimeve dhe « thyen programet populiste ».
Më 1992, politologu frëng Olivier Roy ishte autori i librit « Dështimi i Islamit Politik », një teori e vendosur përballë asaj të « Përplasjes së Qytetërimeve », botuar një vit më pas nga Samuel Huntington.
Fillimisht, profesor filozofie në arsimin e mesëm, i dilplomuar në Langues Orientales në persisht, më pas doktor i shkencave politike, kërkuesi 61 vjeçar është sot profesor në Institutin Universitar Europian në Firenze, në të cilin drejton edhe programin Mesdheu. Olivier Roy është gjithashtu edhe kërkues në CNRS (Qendra Kombëtare e Kërkimit Shkencor) dhe në EHESS (Shkolla e Lartë për Studimin e Shkencave Shoqërore).
Më pak i njour në Francë se sa jashtë saj, Olivier Roy ka kryer studime të njëpasnjëshme mbi Afganistanin, Iranin, Lindjen e Mesme, Islamin politik, myslimanët në Perëndim dhe së fundimi, në qasjen e krahasuar të formave të reja të fetarizmit (« Injoranca e shenjtë », më 2008). Interviste me Rue89.
Rue89 : Janë të krahasueshme revolucionet tuniziane dhe egjiptjane ?
Olivier Roy : Po, për nga aktorët dhe për nga kërkesat.
Gjejmë të njëjtët aktorë në të gjithë botën arabe dhe përtej saj. Këta janë rinia e arsimuar, e ndërlidhur (Internet, Twitter, Facebook, telefoni celulare, etj.) edhe pse nuk duhet mbivlerësuar niveli i penetrimit të Internetit në këto shoqëri. Kjo rini është sociologjikisht moderne në termat e strukturës familjare, formimit, konceptimit të gjërave.
Kjo rini është individualiste, beson në demokraci, por lëvizja është më tepër një lëvizje protestash se sa revolucionare. Më pas, ajo ndiqet gjithashtu edhe nga brezat e tjerë.
Pika e dytë është ajo kundër të cilës ata luftojnë : regjimet e tejkaluara, të vjetra, kleptokrate, të cilat jane personalizuar, « familjarizuar » prej tridhjetë vitesh, që nuk ndryshojnë.
Ky është brezi « mjaft më », është fundi i ideologjive të mëdha, i të gjitha ideologjive të mëdha : islamizmit, nacionalizmit, socializmit arab.
Çfarë ka ngjarë që shpërthimi ndodh në vende politikisht dhe sociologjikisht të ndryshme ?
Politikisht, vendet nuk janë edhe aq të ndryshme, përderisa regjimet janë të gjitha autoritare. Kemi edhe variantin e monarkisë, i cili është më legjitim, më i stabilizuar, më i rrënjësuar në historinë e vendit.
Por përtej kësaj, jo : diktaturat pak ndryshojnë nga njëra-tjetra. Atje ku ka një vazhdimësi (Marok, Siri, Jordani), djali ka zënë vendin e atit dhe ka reformuar ligjërimin, por jo praktikën.
Ajo që ndryshon është sociologjia dhe antropologjia politike e secilit vend. Për shembull, është e qartë se në Jemen dhe në Jordani çështja e klaneve është e rëndësishme, ndërkaq që ajo nuk njihet në Afrikën e Veriut apo në Egjipt. Ose në Siri, ku shfaqet faktori alevi : nuk kemi shembuj të tjerë gjetiu të një grupi entniko-fetar që të ketë marrë pushtetin.
Në thelb, ndryshimet gjenden në mënyrën se si pushtetet janë artikuluar në shoqëri për t’u mbajtur.
« Ky brez nuk është frymëzuar kurrë nga islamizmi »
Cila është pesha ndarëse midis shiitëve dhe sunive ?
Shtohet një tjetër problem ndërsa kërkesa për demokraci artikulohet mbi ndarjet etnike (në Irak), fetare (në Bahrein) ose tribale (në Jemen) dhe këtu, rreziku për represion dhe dhunë behet ende më i fortë.
Ky është për shembull rasti i Bahrenit, vend në të cilin një pakicë sunite dominon një shumicë shiite. Për sunitë, të mbështetur nga Arabia Saudite, demokracia është e papranueshme sepse kështu ata humbasin pushtetin.
Ndërkaq që shiitët, të cilët janë larg të qenit pro-iranianë, këmbëngulin në faktin se janë qytetarë të Bahreinit para se të jenë shiitë (në manifestime mbajnë në duar flamurin kombëtar). Por ky mbetet një ligjërim i padëgjuar nga elitat sunite të Gjirit.
Pse ngjet ky shpërthim kudo dhe tani ?
Këtu është gjithë misteri. Kanë kaluar njëzet vite nga momenti i konstatimit të bllokimit dhe shpërthimi ndodh vetëm tani.
Kjo më shtyn të them se çështja përbën një fenomen brezash : ardhja e një brezi që ka lindur në krizë, që nuk është frymëzuar kurrë nga islamizmi si një zgjidhje për të gjitha problemet sepse islamizmi ishte ndërkaq pjesë e peisazhit politik, ndërsa ky brez arriti ndërgjegjësimin politik. Ky brez nuk është ideologjik.
Por ka edhe çështje të tjera që meritojnë të thellohen. Për shembull, kulmi i rritjes demografike : pas këtij brezi lindjet ulen. Ky është brezi « baby-boom », çka mundëson edhe një krahasim me 1968 në Perëndim.
« Al Xhezira forcon solidaritetin arab »
Cili është roli i Internetit ? Arrijnë udhëheqësit e këtyre vendeve t’i kuptojnë mirë ndryshimet politike që prodhojnë rrjetet shoqërore, viralitetin virtual ?
Tashmë po i shohin efektet dhe po i perceptojnë ato negativisht, sigurisht. Internetin e shohin si një media të re, si një super Al Xhezira. Nuk e shohin atë si një lidhje të re shoqërore.
Kështu, kur shfaqet një media e re, e cila thotë gjëra të papëlqyeshme, e mbyllin. Nuk e kanë kuptuar se kanë të bëjnë me një brez të ri. Paternalizmi i fjalimit të Mubarakut në televizionin egjiptjan e tregon qartë : « Edhe unë kam qenë i ri, e dua vendin tim », etj. Por nuk funksionon sepse nuk i kanë kuptuar mënyrat e reja të komunikimit.
Mund të flitet për një panarabizëm të ri, shenjuar jo më prej nacionalizmit si kaherë, por prej refuzimit të regjimeve autokratike ?
Kriza tregon se ka një botë arabe : efekti i mimetizmit funksionon në botën arabe dhe, për çastin, vetëm në botën arabe. Ka një solidaritet arab, i përforcuar nga Al Xhezira, kjo është e qartë.
Por termi panarabizëm nuk është më një projekt politik : nuk ka sllogane panarabiste, ashtu sikurse nuk ka asnjë sllogan ideologjik në këto manifestime.
Bota arabe përbën një hapërisë debati, ka vërtet një skenë arabe, por nuk ka një panarabizëm si projekt politik. Dhe ndoshta pikërisht sepse nuk ka më një projekt politik, fjala është e lirë. Ky është paradoksi i ngjarjeve të sotme.
« Islamistët janë borgjezuar »
Vallë mësojnë diktatorët e tjerë nga shembulli tunizjan dhe egjipjan ?
Po. Leksioni i parë që mësuan është të tregohen të kujdesshëm : nuk ia dilet me kundërshtimin kategorik të këtyre lëvizjeve, por mundohen t’i çarmatosin para se të arrijnë të kthehen në lëvizje masive.
Kjo është çka qeveria algjerjane mundohet të bëjë. Por masat e saj nuk do ta ndalojnë dot lëvizjen algjerjane të zgjerohet. Nëse nuk do të mund të zgjerohet do të jetë për shkak të ndalesave të tjera, si efekti anestezik i luftës civile. Por nuk dihet, ndoshta kjo do ta ushqejë edhe më fort ndjesinë « mjaft më ».
Cila është pesha e islamistëve në këto revolucione ? Me sa duket, lëvizjet janë para së gjithash shekullare ?
Po, në të gjitha revolucionet mungojnë islamistët. Kjo nuk do të thotë se nuk do të kthehen. Islamizmi ka marrë fund, si zgjidhje politike ashtu edhe ideologjike. Por islamistët janë aty, dhe kjo është e panjohura e madhe.
Shikoj dy mundësi, të cilat nuk janë të papërputhshme :
- rrugën turke : kalim në ekuivalentin e një demokracie të krishterë, shumë konservatore, por që e luan lojën e palamentarizmit ;
- ose një lloj Opus Dei : një lëvizje që thotë « ne s’duam t’ia dimë për politikë, ajo çka është e rëndësishme për ne është norma fetare ». Thënë ndryshe, një selefisizim i islamistëve.
Për ta kuptuar këtë, duhet parë një gjë me rëndësi : islamistët janë borgjezuar. Janë bërë parlamentarë, por janë po ashtu edhe konservatorë. Nuk kanë më një projekt shoqëror dhe mungojnë në betejat politike dhe shoqërore.
Në Egjipt kjo është fare e qartë : Vëllezërit Myslimanë janë bërë liberalë në çështje ekonomike. Janë për privatizime dhe kundër grevave.
Dhe kjo mbetet e vërtetë kudo : islamistët janë në arrati pas moralit, zakove, virtyteve. Nuk janë më në gjendje të përvetësojnë pakënaqësitë shoqërore.
« Ka një rrezik anarkist »
Modeli turk i AKP-së është atëherë i përshtatshëm në vende të tjera, si Egjipti apo Tunizia ?
Po, sigurisht që është, por do të duhet njëfarë kohe sepse ky model i përket një praktike parlamentariste. Nëse përgatitjeve zgjedhore do t’u jepet një kohë e mjaftueshme, islamistët nuk do të marrin shumicën në Egjipit apo Tunizi. Larg paroksizmit të Algjerisë më 1991, islamistët marrin kudo rreth 20%.
Por ka një rrezik anarkie sepse skena politike është shkatërruar qëllimisht prej regjimeve autoritare. Në Tunizi, një pjesë e popullatës do të zhgënjehet sepse asgjë s’do të ndodhë me çështjet shoqërore dhe ekonomike, për të cilat zgjidhja e menjëherëshme është e pamundur brenda një kohe të shkurtër ; sidomos rinia e diplomuar dhe e papunë. Imigrantët që mbërrijnë në ishullin Lampedusa tregojnë se njerëzit nuk besojnë.
Për Egjiptin, do të anoja drejt një zhvillimi si ai turk, në të cilin ushtria do të ngrihej si garante e institucioneve dhe e traktatit me Izraelin.
Përse zgjdhësit nuk do t’i jepin islamistëve një shumicë qeverisëse ?
Përse u dashka të votojnë për njerëz që nuk morrën pjesë në revolucion ? Situata nuk është ajo e Iranit më 1979, kur ishin islamistët ata që e bënë revolucionin, apo ajo e Algjerisë më 1991, kur Fronti Islamik i Shpëtimit ishte në ballë të kundërshtimit. Islamistët përbënë dikur avant-gardën. Sot, ata nuk janë pjesë e kundështimeve.
« Zhgënjimi me islamistët nuk shtyn drejt laicitetit »
« Paradoksi i islamizimit është se ai e ka depolitizuar çuditërisht Islamin », shkruani ju. Përfaqësojnë revolucionet e sotme « dështimin e Islamit politik », për të përdorur titullin librit tuaj të 1992 ?
Po, sigurisht, dështimi është i qartë. Slloganit madhor të Islamit politik, « Islami është përgjigjja për gjithçka, ai përbën një sistem global qeverisës », askush nuk i beson më.
Por do të ishte gabim të besohej se zhgënjimi i njerëzve në raport me islamizmin i shtyn ata të jenë laikë. Ne kemi mbetur të burgosur në skemën « ose shekullarizëm politik, ose islamizëm". Kjo skemë nuk funksionon më.
Pretendimi i diplomacisë frënge se diktaturat na mbrojnë nga islamizmi është atëherë një gabim i kahershëm ?
Po, s’ka qenë asnjëherë kështu. Por diplomacia jonë shkonte edhe më larg. Ajo ishte në osmozë me këto regjime. Ambasadat e kishin të ndaluar të flisnin me opozitën, ishte e pamundur të sillej një opozitar në Paris, qoftë edhe për t’u takuar në një kafene.
Amerikanë, në të kundërt, i kanë mbajtur të hapura kanalet e komunikimit, ndërsa Franca i priste ato me vullnet.
Në Egjipt, nuk flismin me Vëllezërit Myslimanë, as me opozitën në Tunizi. Vazhdojmë të mos flasim me opozitën në Marok. Sipas urdhërit. Kështu, Franca ia ka prerë vetes mundësinë për të kuptuar ndryshimet në shoqëritë myslimane.
Paradoksalisht, kuptimi na vjen sajë instituteve të kërkimit, të cilët bëjnë një punë të shquar në vende të ndryshme. Por për këtë politikat nuk duan t’ia dijnë.
« Dështimi i Al Kaedës »
Si e shpjegoni ju qetësinë relative të Al Kaedës mbi revolucionet, dhe në mënyrë të veçantë të ideologut të lëvizjes, ish-Vëllain Mysliman, Ajman el Zauahiri ?
Nuk ka asgjë për të thënë sepse ky është dështim për Al Kaedën. Sikundër Mubaraku, Al Kaeda jetonte nëpërmjet polarizimit : më një anë regjimet pro-perëndimore, në tjetrën Islami. Tashmë, Al Kaeda e ka humbur toruan po aq sa Mubaraku.
Ideja e Al Kaedës se « për sa kohë nuk do ta mundni Shejtanin e madh përmes xhihadit ndërkombëtar, nuk mund të bëni asgjë në vendin tuaj » nuk funksionon më. Al Kaeda nuk ka asnjë influencë ideologjike apo sociologjike në këto zona.
Përgjigjja e tyre duhet të jetë ndonjë atentat i madh ndokund, nëse i kanë mundësitë, meqenëse kjo është mënyra përmes të cilës mbijetojnë.
Atëherë jemi dëshmitarë të dështimit të teorisë së « përplasjes së qytetërimeve » të Samuel Huntingtonit ?
Po, dështim total. Edhe pse Huntingtoni do t’i kishte vlerësuar ndryshimet meqenëse ai ka qenë teoricieni i tranzicioneve demokratike përpara se të kalonte totalisht në përplasjen e qytetërimeve.
Huntigntoni është fantasmagoria, por funksion sepse kjo fantazëm jeton në kokën e njerëzve në Perëndim dhe ai është auto-regjisori i saj. 11 shtatori është një sukses i ideve të tij. Ben Ladeni është huntingtonian. Kjo është arsyeja për të cilën ngjarjet e sotme janë një lajm i keq për Al Kaedën.
Në Perëndim, « thyhen programet populiste »
Raporti me Perëndimin ka peshuar gjatë në sjelljet politike arabe. Por, në këto revolucione, nuk u dogj asnjë flamur amerikan. Përse ?
Është efekti Obama. Këto revolucione nuk do të mund të ndodhnin gjatë mandatit të Bushit sepse ai dëshironte ta eksportonte demokracinë.
Kjo është ajo çka nuk është kuptuar kurrë në Francë : kurrë nuk e trajtuam seriozisht Bushin kur thohte se « po pushtoj Irakun për të vendosur demokracinë ». Një revolucion i sjellë përmes një pushtimi ushtarak, nuk merr flakë, sigurisht. Demokracia, ishte i huaji.
Tashmë që trupat amerikane në Irak janë në largim e sipër dhe Obama i është kthyer realpolitikës, mund ta reklamojmë demokracinë pa u rreshtuar pas amerikanëve.
Mendoni se këto revolucione mund të kenë impakt në myslimanët e Perëndimit ?
Po, por jo direkt. Do të zhvlerësohet « fataliteti mysliman » që është përpunuar prej islamofobëve të së djathtës dhe të majtës, e që thonë se Islami është nuk është i përshtatshëm për demokracinë. Sipas tyre, që të integrohen imigrantët myslimanë, duhet përpunuar më parë një reformë ideologjike.
Ajo që po ndodh në rrugët e Tunisit dhe Kajros e thyen këtë program. I thyen të gjitha programet populiste. Nuk dëgjohen fare këto ditë njerëzit e Kundërsulmit laik, ose vetëm për të na lajmëruar për fitoren e islamistëve.
Marrë nga Rue89
Përktheu: Nermin Begzade
Nuk ka komente:
Posto një koment