Kur e vërteta është në anën e Platonit

Justinian Topulli

Kur lexova shkrimin "E dua Platonin, por jo aq sa të vërtetën", të Mithat Hoxhës, Babait të mikut tim Ermirit, vërtetë nuk më erdhi mirë. Kjo, jo sepse ai shprehu opinion e tij të lirë, përkundrazi, por për faktin se e vërteta nuk qëndronte në anën e tij. Me plot gojën do të thoja, duke marrë shkas edhe nga shprehja që ai përdor se: Z. Mithat, e vërteta kësaj here ishte në anën e Platonit.

Duke e nisur argumentimin tim, së pari më duhet të pohoj se dija mbi të cilën bazohet Islami është libri i Zotit, Kurani, si dhe Udhëzimi Profetik, por veç këtyre të dyjave ekziston edhe një burim i tretë, i njohur botërisht në dijet fetare si "unanimiteti i dijetarëve të Islamit" dhe që në fakt nuk është gjë tjetër vetëm se konsensusi i tyre ne interpretimin e dy burimeve të sipërpërmendura.

Me kompetencën e një teologu më duhet të pohoj se, Kurani nuk është i vetmi tekst i pakontestueshëm në fenë islame. Krahas tij qëndron edhe ligjërimi dhe praktika profetike, ose më saktë ‘udhëzimi profetik’, obligativ për tu zbatuar, e që në fenë Islame njihet si "Sunne". Ajo ka të njëjtën forcë ligjvënëse ashtu si edhe Kurani, kjo konfirmohet në më shumë se një ajet kuranor (p.sh. 59:4, 63-65:4, 80:4, 3-4:53, 7:59). Për ta bërë më të thjeshtë për lexuesin duhet të thënë se praktika të tilla si falja apo agjërimi, që janë edhe shtylla të besimit islam, konkretizohen dhe detajohen pikërisht vetëm në fjalët dhe veprat e Profetit. Fakti që këto nuk detajohen në Kuran nuk do të thotë aspak se ato nuk janë pjesë obligative e fesë islame. Absolutisht jo. Këtë nuk e pohon asnjë nga shkollat juridike islame dhe as teologët e mirëfilltë muslimanë. Profeti i Zotit ishte interpretuesi i drejtpërdrejtë i Kur’anit, rol të cilin e konfirmon edhe vetë Zoti në Kuran (44:16). Në jetën dhe veprimtarinë e Profetit ne do të shohim se zbulesa hyjnore nuk është e kufizuar vetëm në vargjet kuranore, por edhe tek urdhëresat dhe fjalët që Profeti u kumtonte njerëzve në emër të Zotit. Një pohim i rëndësishëm që duhet bërë këtu është fakti se, në mënyrë absolute, Kurani nuk mund të kuptohet dhe interpretohet ndryshe, vetëm nëse e shohim në dritën e Sunnetit, praktikave dhe udhëzimeve profetike. Por ndër të tjera, duhet të pohojmë se, ndryshe nga c’pohon z. Hoxha, Kurani nuk është i vetmi burim autentik i legjislacionit Islam. Kurani qëndron në rangun më të lartë dhe të plotë të autenticitetit, nga mënyra sesi ai është ruajtur nuk do të gjesh një libër të dytë në botë, por edhe pse "Sunne" nuk është ruajtur në një mënyrë të tillë ajo padyshim është ruajtur e saktë dhe autentike. Pjesët joautentike të saj apo ato të diskutueshme janë pjesë e diskutimeve dhe studimeve akademike të dijetarëve islam, për shekuj me radhë. Por, ndërkohë na duhet të ripohojmë se asnjë autoritet islam nuk ka vënë në diskutim forcën ligjvënëse të "Sunne-s".

Z. Mithat Hoxha në shkrimin e tij thotë: "Në Kur’an, i cili është i vetmi tekst i pakontestueshëm në fenë islame, në postulatet mbi mbulimin e meshkujve dhe femrave për ruajtjen e nderit, përgjithësisht, dhe gjatë riteve, posaçërisht (shih. Kur’ani, 24:30 dhe 33:59), nga femrat kërkohet që të mos i ekspozojnë “hiret”, domethënë, t’i mbulojnë në një farë mënyre, kurse nuk përmenden askund as shamia, as perçja, as çarçafi, ferexheja apo çfarëdolloj tjetër mbulese që haset nëpër popullata islame në vende të ndryshme të botës."

Në fakt e vërteta është se detyrimi i shamisë për gratë muslimane është e sanksionuar në mënyrë eksplicite në Kuran. Në ajetin 24: 31 thuhet:

"Thuaju besimtareve që të ulin shikimet e tyre (nga e ndaluara), ta ruajnë nderin e tyre (nga marrëdhëniet e jashtëligjshme) dhe të mos i shfaqin stolitë e tyre, përveç atyre që janë të dukshme. Le t’i mbulojnë kraharorët me mbulesat e tyre (të kokës) dhe të mos ua shfaqin stolitë e tyre, përveçse bashkëshortëve të tyre..." (përkth. Hasan Nahit, botim i A.I.I.T.C).

Fraza: "Le t’i mbulojnë kraharorët me mbulesat e tyre (të kokës)"- është fraza që obligon vënien e shamisë për femrat në publik. Më pas ajeti shpjegon se cilat janë rastet kur ky rregull përjashtohet. Këtë frazë në mënyrë të ngjashme e ka përkthyer edhe Sherif Ahmeti. Fjala në arabisht e përdorur në këtë rast është khumur, shumësi i fjalës khimar që do të thotë mbulesë koke (apo vel).(Muxhem el-Uesit, Lisanul Arab, …etj.) Ndërsa fjala që është përkthyer si kraharor në arabisht është xhujub, shumësi i fjalës xhejb, që në shqip do të thotë xhep, qoftë kjo për hapjen e rrobës ku futet koka si dhe për xhepin ku mbajmë sende personale. Tani, çoni nëpër mend një veshje pa mëngë, që ka tre të çara, një tek koka dhe dy tek krahët, të tria këto të çara në gjuhën arabe quhen xhejb-e. Pra ajeti do të thotë le të mbulojnë me mbulesat e kokës (khumur) vendet e xhejb-eve dhe që në këtë rast i bie të mbulojnë gushën dhe vendet e sqetullave, sepse pikërisht këto janë vendet e trupit ku ndodhen xhejbe-t. Nga përkthyesit shqiptarë është parë më e përshtatshme që kuptimin e këtyre vendeve e zëvendëson fjala kraharor, sepse praktikisht një gjë të këtillë kërkohet nga ajeti në fjalë. Për ta pasur më të qartë këtë gjë, i kthehemi traditës islame dhe do të shohim se ajeti nuk flet drejtpërdrejtë për mbulimin e kokës, pasi muslimanet e mbulonin kokën, por ato i lëshonin shamitë pas shpine dhe kështu mbeteshin të zbuluara disa pjesë për të cilat Zoti i urdhëroi që t’i mbulonin në këtë mënyrë, duke lëshuar shaminë nga përpara, pra mbi kraharor. (Komenti i Kur’anit nga Ibn Kethiri, Komenti i Eth-thalebiut,..etj në shqip mund ta ndeshni tek “Mbulesa e gruas myslimane” e Muhamed Nasirudin Albanit..etj.) Pra këtu nuk bëhet fjalë për çfarëdolloj mbulimi, por për shami koke.

Ajo që e përforcon më tepër këtë është edhe shprehja e më pasme ku Zoti thotë: “të mos i shfaqin stolitë e tyre, përveç atyre që janë të dukshme.”

Fjala e përdorur këtu në gjuhën arabë është zijine, çka ka kuptimin e një stolie, pra të një zbukurimi të jashtëm dhe jo të krijuar, siç janë vathët që vendosen në vesh dhe varëset që vendosen në qafë. Natyrisht këtu nuk kihet për qëllim mos ekspozimi i vetë këtyre stolive, por ekspozimi i vendeve të trupit ku ato vendosen, këtu është përdorur kuptimi metonimik për të shprehur objektin për të cilin flitet, një zhanër gjuhësor ky mjaft i përdorur në gjuhën arabe, sidomos në atë klasike siç është gjuha e Kuranit. Kurse shprehja që vjen më pas “përveç atyre që janë të dukshme.” është komentuar nga një pjesë e autoriteteve të hershme të Islamit, nga shokët e Profetit, si fytyra dhe duart.

Ndërsa në ajetin 33:59 thuhet: “O Profet, thuaju grave dhe vajzave të tua, si dhe grave të besimtarëve, që të lëshojnë mbulesën e tyre (të kokës) përreth trupit.”

Fjala e përdorur këtu për mbulesën është fjala arabe xhelabib, shumësi i fjalës xhilbab, që do të thotë pelerinë apo mantel i gjerë, që përdoret nga gratë për të mbuluar gjithë trupin. Kjo pelerinë vendoset mbi kokë dhe derdhet mbi gjithë trupin, prandaj dhe Hasan Nahi e ka përkthyer njëlloj si në rastin e parë edhe pse në këtë ajet bëhet fjalë për një rrobë tjetër, kjo sepse në të dyja rastet kihet për qëllim mbulimi i mbarë trupit duke filluar që nga koka.

Pra për të njohur kuptimin e saktë dhe të drejtë të pasazheve kuranore është e domosdoshme njohja e gjuhës klasike arabe, si dhe konteksti shoqëror kur ai zbriti, gjë e cila mund të njihet vetëm duke njohur “Sunne-n” dhe traditën e trashëguar historike të asaj periudhe.

Përsa i përket udhëzimit profetik, atij të detyruar për tu zbatuar nga besimtarët, do të ndalemi vetëm tek njëri prej tyre, i cili është pikërisht pohimi që Profeti i Zotit (paqja qoftë mbi të) i bëri Esmasë, vajzës së Ebu Bekrit, shokut të tij më të ngushtë dhe motër e Aishes, gruas së tij, kur e pa atë të mbuluar me një rrobë e cila nuk e mbulonte mirë atë. Ai i tha asaj: “O Esma! Gruas nuk i lejohet, pasi mbush pubertetin, t'i shihen vetëm se kjo dhe këto, - dhe Profeti bëri me shenjë nga fytyra dhe pëllëmbët e duarve.” (Sunen Ebu Daud).

Nëse i referohesh traditës katërmbëdhjetë shekullore të praktikimit dhe interpretimit të Islamit do të gjejmë një unanimitet në pranimin e faktit se, shamia apo mbulimi i kokës dhe i trupit të gruas muslimane është pjesë e padiskutueshme dhe e pandryshueshme e fesë islame. Kjo normë e kthyer gjithashtu edhe në traditë, është konfirmuar dhe sanksionuar nga burimet normative Islame. Si e tillë kjo normë është ruajtur gjatë gjithë kohës në mesin e muslimanëve.

Një pjesë përsëri mund të pyesin, se pse mbulimi i kokës nuk thuhet drejtpërdrejtë në Kuran? Së pari duhet thënë se kjo pyetje lind nga fakti që sot dominon mosmbulimi i kokës, ndërkohë që dikur ka qenë e kundërta. Për këtë arsye, pohimi i drejtpërdrejtë nuk ka qenë aspak i nevojshëm, pasi shamia ishte një praktikë e përhapur dhe urdhërimi për mbajtjen e saj, do të ishte njëlloj si tu kërkosh sot njerëzve të mos dalin në rrugë lakuriq. Për këtë shkak, ajetet e sipërpërmendura, shprehin atë që mungon në praktikat e tyre në lidhje me shaminë, duke nënkuptuar se shamia e kokës është pjesë e urdhërit. Pra Zoti në Kuran kërkon që gratë me shamitë e kokës të mbulojnë kraharorin e tyre, dhe tregon mënyrën se si duhej bërë ky mbulim, pikërisht me anë të shamive të kokës që ato mbanin.

Më tej z. Mithat thotë:

“Nuk ekziston asnjë lloj mbulese e femrës e përcaktuar qartë si formë dhe si detyrim besimor (në Kur’an) dhe fetar-institucional (në të drejtën islame), moszbatimi i të cilit të pasohet me sanksione juridike materiale dhe sanksione besimore shpirtërore.”

Mbulesa islame për femrën muslimane është një detyrim obligativ i praktikës dhe të drejtës islame (sanksionuar në Kuran dhe Sunnet), dhe zbatimi ose jo i saj është një çështje në mes Zotit dhe njeriut, ashtu si edhe shumë detyrime të tjera, për të cilat z. Hoxha është dakord se janë të tilla. Përmendja ose jo e sanksioneve juridike apo shpirtërore për këtë normë në mënyrë eksplicite nëse nuk kryhet, nuk ka bëjë me qenien ose jo të kësaj norme si obligim islam. Edhe pse të tilla gjëra nuk përjashtohen, mjafton që kjo normë hyn në tërësinë e normave islame për të cilat një besimtar është i obliguar fetarisht t'i kryejë.

Më tej ai thotë:

“Mbulesa dhe mbulimi në islam (në Kur’an) nuk janë kushte të besimit. Ato mbështeten mbi parime morale universale e të përjetshme. Çfarëdolloj konsiderate dhe konkluzioni fetar-institucional që, në emër të mbrojtjes dhe forcimit të besimit, del jashtë kuadrit të parimeve morale universale e të përjetshme të Kur’anit, është konsideratë dhe konkluzion, të paktën, mbështetur mbi një interpretim që e revizionon tekstin dhe frymën e përgjithshme të Kur’anit.”

Natyrisht që mbulesa nuk hyn tek gjashtë kushtet madhore të besimit, por kjo absolutisht nuk e zhbën atë së qeni pjesë e besimit ashtu si edhe shumë praktika të tjera islame. Islami nuk mund të kuptohet pa praktikën e tij, dhe qofshin parësore apo dytësore, ato mbeten obligative. Bindjet se besimi është i ndarë prej praktikës nuk origjinojnë aspak nga burimet islame, pikësëpari nga vetë libri i Allahut, Kurani, por ato janë ndikime të huaja për të. Siç e treguam edhe më sipër, në mënyrë të shkurtuar, mbulesa dhe shamia nuk del aspak jashtë kuadrit të ajeteve kuranore. Ato janë pjesë e parimit madhor universal të bindjes, devocionit dhe adhurimit ndaj Zotit. Para së gjithash dhe mbi gjithçka në parimet e fesë mbizotëron adhurimi dhe devocioni, parime këto të cilat plotësohen dhe asesi nuk konfliktuohen me parimet e tjera universale të kësaj feje, siç është morali dhe etika. Kështu që asnjë interpretim islam (që në fakt është më shumë se i tillë) që obligon vendosjen e shamisë nuk revizionon frymën e Kuranit dhe aq më tepër tekstin e tij.

Për të mbështetur në thelb atë çka z. Hoxha, rrok të thotë në shkrimin e tij, edhe pse me të nuk jemi dakord në lidhje me shaminë, në lidhje me mbulesën dhe devocionin do të shtoja duke thënë se, Zoti shprehet në Kuran:

“O bijtë e Ademit, Ne ju dërguam rroba që të mbuloni vendet e turpshme, si edhe për zbukurim; por, petku i devotshmërisë është më i miri.” (Kurani 26:7)

Ajeti i mësipërm bashkon në një normë të vetme dy veshje, atë fizike dhe atë morale, duke mos përjashtuar as njërën dhe as tjetrën. Fakti që veshja e moralit, e devotshmërisë, është më e mira nuk ka vend për diskutim, pasi është ajo që e shtyn njeriun të mbart edhe rrobën fizike. Në jetë, por edhe në Islam njeriu nuk mund të pranojë pretendime apo besime të cilat nuk shoqërohen me vepra. Pa dyshim që thelbi që në këtë rast është devotshmëria, është ajo që kërkohet, por petku i devotshmërisë nuk mund të qëndroj në eter pa petkun e praktikës religjioze, sepse është një lloj si të thuash se njerëzit në këtë botë mund të jetojnë si shpirtra pa trup! Fjala arabe që përkthehet si devotshmëri në këtë ajet është fjala takua që literalisht në shqip do të thotë "të vendosësh diçka në mes teje dhe diçkaje tjetër për tu mbrojtur". Fetarisht takua (devotshmëria), ky parim universal i Kuranit, përfshin të gjitha obligimet fetare islame (mes tyre edhe shamia), që njeriu duhet të kryejë për tu mbrojtur nga ndëshkimi i Zotit.

Në fund do të thoja se asnjë ligj njerëzor, mjaft i mundshëm për tu ndryshuar, nuk mund të detyrojë një besimtar praktikant të mos shpërfaqë besimin e tij në ambiente publike, qoftë kjo edhe nëpërmjet veshjes, aq më tepër kur ky ndalim fetarisht është kategorik i papranueshëm dhe padyshim përjetohet si një cenim tepër i dhimbshëm i një praktike të detyruar të besimit.