Islami dhe Ndryshimet Politike në Botën Arabe

Toni Xhonson

20 Korrik, 2011

Protestat pro-demokracisë në Lindjen e Mesme kanë ngritur pyetjen se çfarë roli do luajë Islami politik në qeveritë e reja në Tunizi dhe Egjipt, apo në qeveri të tjera që mund të lindin si pasojë e trazirave të vazhdueshme. Ebrahim Musa, profesor i fesë dhe studimeve Islamike në Duke University (Karolina e Veriut, ShBA), thotë se, ndërsa Islami do jetë një faktor në qeveritë e pritshme, njerëzit do të kenë kujdes që të mos lejojnë një mjegullim të tepërt të kufijve mes politikës dhe fesë. “Njerëzit janë të zbutur e të bërë esëll nga eksperiencat e të tjerëve,” thotë Musa, duke vënë në dukje atë që ai e quan dështim të shteteve Islamike si Irani dhe Sudani. Musa thotë që ndërsa qeveria e Turqisë nën AKP (Partia e Drejtësisë) po shihet si model, nuk është e qartë se si do përkthehet kjo eksperiencë në kontekste të veçanta kombëtare. Ai gjithashtu thotë se Shtetet e Bashkuara akoma operojnë nën një defiçit të madh kredibiliteti ne rrajon dhe nuk i kanë përdorur siç duhet burimet e mëdha të njohurisë mbi Islamin që posedojnë.

Një pyetje që ka dalë nga protestat e Lindjes së Mesme është nëse Islami politik është në rënie apo ngritje. Cilat janë mendimet tuaja?

Nuk e dimë. Treguesit e parë thonë se Islami politik është një faktor, por nuk po e dominon skenën. Grupe politike Islamike si Partia e Rilindjes në Tunizi, Vëllazëria Muslimane në Egjipt, janë sipas të gjitha gjasave më të mirë-përgatiturit. Ata kanë qenë më të shtypurit, kanë rrjete dhe organizata të forta, dhe kanë kohezion ideologjik.

Të gjithë grupet e tjerë mund të jenë më pak koheziv dhe më pak të organizuar ideologjikisht, prandaj mund të mos jenë aq gati për zgjedhje sa Vëllazëria. Këto grupe gjithashtu po masin pulsin dhe temperaturën e rrajonit, dhe e kanë kuptuar se versioni i më hershëm i Islamit politik nuk do funksionojë: Nuk ka funksionuar mirë në Iran; ka pasur eksperimente në Jordani; ka qenë një dështim absolut në Sudan.

Në këto vende flitet shumë për modelin Turk, ose të paktën për versionin e AKP-së që qeveris. A po bëhet Turqia më Islamiste nën AKP dhe si mund të jetë Turqia një model për vendet Arabe nëse edhe vetë akoma është në tranzicion për sa i përket marrëdhënies mes fesë dhe shtetit?

Eksperimenti Turk i Partisë së Drejtësisë, AKP, është një punë në progres e sipër. Ne nuk e dimë se ku do ndalet ajo anije. Kjo parti duhet të funksionojë nën shtrëngimet e kushtetutës Turke e cila ka lloj lloj masash paraprake ndaj shfaqjes publike të fesë. AKP praktikisht e ka kthyer veten në një parti politike e cila përqafon vlerat Islame në personin e saj politik. Pra nuk po mbron apo propagandon teokracinë, por ka internalizuar etikat Islame. Në këtë drejtim, është një model i sinkronizuar me një model të caktuar sekular. Feja do vijë në hapësirën publike, por me një numër filtrash.

Padyshim, shumë njerëz në botën Arabe janë të impresionuar nga modeli Turk dhe po thonë: “Uau, pse nuk shkojmë dhe ne në atë drejtim?” Arsyeja pse po shikojnë nga Turqia është sepse shohin një vend të madh Mysliman që mbart vlera Islame dhe arrin prosperitet. Nuk ka teokraci; ndoshta ka një lloj feje të butë publike në Turqi. Rashid Ganushi i Partisë së Rilindjes në Tunizi praktikisht po thotë se po e modelon veten sipas Turqisë. Vëllazëria Myslimane po ashtu e ka quajtur partinë e saj Partia e Drejtësisë. Pra Turqia është shija e stinës.

Por nuk duhet të mbivlerësojmë influencën e Turqisë, sepse Tunizia dhe Egjipti janë vende shumë të ndryshme. Për shembull, Turqia nuk e ka Nenin 2, siç e ka kushtetuta e Egjiptit, që thotë se Sharia është burimi i ligjit. Pra është shumë e paqartë si do shfaqet modeli Islamik në kontekstin Egjiptian.

Çfarë mbështetje do ketë mbajtja e Islamit në sferën sociale e jo atë publike?

Është një argument interesant mbajtja e fesë në sferën sociale e jo në atë publike. Me fjalë të tjera, njerëzit nuk ndihen të obliguar të kenë një mandat fetar mbi të cilin të krijojnë ligje. Kështu ligjet mund të ngrihen mbi bazën e negociatave, transaksioneve, marrëveshjeve, mbi çka është në interesin më të mirë të Tunizisë apo Egjiptit apo çfarëdo vendi. Kjo doktrinë e interesit më të mirë është një element shumë i rëndësishëm në filozofinë morale. Ajo që do shohim është fjalori moral që do Islamizohet vazhdimisht në vende si Egjipti e me rradhë. Do ketë njerëz ekstremë dhe të moderuar. Do u duhet të luftojnë mes veti për këtë çështje.

Në vende si Bahreini, ka një ndarje të madhe mes sekteve Suni dhe Shia. Disa janë të shqetësuar rreth një “sindrome të Irakut”, ku ka një përmbysje fuqish mes dy sekteve. Sa probleme mund të sjellë kjo gjë?

Qeveria e Bahreinit ka humbur një rast të rrallë për të punuar më vrullin e lirisë. Ata kanë prosperitet në Bahrein; është një vend i vogël dhe i menaxhueshëm. Po të donin, mund të kishin patur një monarki kushtetuese me liri, duke i dhënë shumicës Shia, të cilët kanë qenë të përjashtuar nga shumë sektorë të ekonomisë dhe nga pushteti, një rol më të madh.

Unë isha në Arabinë Saudite duke biseduar me anëtarë të elitës Saudite të biznesit si dhe elitës qeverisëse në Janar, dhe e vetmja gjë për të cilën ata flisnin ishte kërcënimi Shia, dhe Hezbollah në Liban, të cilët janë po ashtu Shia. Dhe unë i pyeta: “Për sa kohë do vazhdoni ta luani këtë kartën e ndarjeve sektare?” Sepse njerëzit nga jashtë rrajonit do thonë “Këta arabët nuk dinë ti vënë punët e tyre në vijë.” Fatkeqësisht, disa nga aktivistët dhe tendencat më puritane brenda Arabisë Saudite janë përhapur dhe në Bahrein dhe kanë krijuar këtë luftë mes Sunitëve dhe Shiave, dhe gjaku është derdhur. Se si do zgjidhet kjo punë nuk është e qartë. Dhe patjetër që secila palë tani thërret Arabinë Saudite si mbrojtëse e Sunizmit dhe Iranin si mbrojtës të Shiizmit.

Nga ç’ka kam parë tek të rinjtë e rrajonit, ata nuk do të shohin shumë vlerë tek rivënia në skenë e këtyre urrejtjeve të lashta kur ata e dinë se ka kërcënime të tjera, më të mëdha, ndaj mënyrës së tyre të jetesës, vlerave të tyre, prosperitetit dhe stabilitetit të tyre. Në vend të sektarianizmit, këto diferenca teologjike duhet të festohen si pluralizëm teologjik – i cili bëhet bazë për pluralizmin dhe diversitetin politik.

Sa hapësirë mendoni se kas për minoritetet e vogla fetare si Hebrejtë, të Krishterët, apo Koptikët?

Varet se për ku po flasim. Në vendet e mëdha dhe komplekse si Egjipti, Iraku, Siria, e Jemeni, ka pasur gjithmonë minoritete që janë toleruar në mënyrë të qëndrueshme. Padyshim, shumë nga Hebrejtë janë larguar, ose janë përzënë nga vende si Iraku apo Jemeni. Ka pak Hebrej në vende si Maroku, Tunizia apo Egjipti.

Vëndet nouveau-riche të Gjirit Persik nuk kanë histori shumë komplekse diversiteti. Në këto shtete të vogla, ka shumë pak hapësirë për tolerancë. Ata nuk arrijnë të ftillojnë as çështjen Suni-Shia. Çfarëdolloj konçesionesh ndaj të Krishterëve, Ahmadijave (një sekt i Islamit i konsideruar si blasfem prej disa Muslimanëve), apo Budistëve do fitohen me shumë vështirësi dhe do mund të ndodhin vetëm përmes ndonjë kontrate politike, apo insistimit të kompanive ose imigrantëve në atë zonë për më tepër hapësirë, ose përmes presionit nga vende të jashtme për më tepër njohje ndaj diversitetit.

Mungesa e diversitetit fetar është diçka e dëmshme për Islamin. Është e dëmshme për Myslimanët të mos njohin kush janë njerëzit e tjerë në botë. Nëse nuk kanë fqinjë Hebrej, të Krishterë, apo Budistë, ka një predispozim nga ana e Myslimanëve që të jenë më mendjemëdhenj dhe të besojnë se vetëm ata e kanë të vërtetën. Dhe kështu ata bëhen absolutistë e të rrezikshëm.

Në ç’mënyrë i ndihmon ose i dëmton këto lëvizje politike debati rreth rolit të fesë?

Në historinë e Amerikës Latine, ose andej nga vij unë, Afrikën e Jugut, Krishtërimi ishte një mjet për çlirim, një lloj teologjie çlirimi. Një teologji Katolike e kombinuar me disa lloje Marksizmi u kthye në një narrativë të arsyes pse popujt duhet ti përmbysnin tiranitë, diktaturat, dhe qeveritë rraciste. Popujt e Lindjes së Mesme kanë fetarshmërinë e Islamit, por jo çdokush është teokratikisht apo dogmatikisht fetar sa duhet për ta kthyer në sistem politik. Ata e kanë parë eksperiencën e tmerrshme të Iranit, ku ka një diktaturë fetare që ia ka thithur ajrin aspiratave të Iranit për të qenë një vend i lirë. Njerëzit janë zbutur dhe të bërë esëll nga eksperiencat e vendeve të tjera; Sudani ishte një dështim kolosal për sa i përket të qenit një shtet Islamik, duke e dëmtuar shumë integritetin e tij kombëtar.

Njerëzit do tregohen të kujdesshëm me fenë – por ka nga ta që do hedhin bomba fetare në sheshin publik. Mbetet vetëm për të shpresuar që njerëzit nuk do frikësohen nga kjo gjë dhe do tu kundërpërgjigjen atyre që hedhin të tilla mjete retorike djegëse pikërisht për të heshtur çdo lloj kontestimi. Ky është një nga rreziqet e sjelljes së fesë në sheshin publik – kemi dogma dhe besime në vend të argumenteve mbi natyrën e së vërtetës morale. Do ishte mirë nëse grupet fetare në lëvizjen për demokraci në Egjipt do e shfrytëzonin fuqinë transformuese të fesë pa e kthyer atë në një vegël.

Ajo çka është kaq magjike tek kjo kryengritje është se nuk u kthye në dhunë. Dhuna erdhi prej tiranëve. Ky është një moment i mahnitshëm në historinë e Arabëve që ata kanë përqafuar metodat jo të dhunshme me kaq pasion. Kjo është e papreçedent në një kulturë ku njerëzit kanë besuar se mbrojtja e tyre ishte të thërrisnin xhihad, dhe xhihad do të thotë “të rezistosh me grushta”.

Çfarë duhet të bëjnë politikë-bërësit për të përmirësuar imazhin e Amerikës në rrajon dhe për të mbyllur boshllëkun me Myslimanët?

Në 10 vitet e fundit dhe në administratën e mëparshme Amerika e shpërdoroi pozitën e saj morale aq sa çdo gjë që është qoftë dhe largësisht e lidhur me qeverinë Amerikane shihet me dyshim. Për shembull, edhe shoqëria civile Amerikane shihet automatikisht me dyshim. Kështu që prej evangjelistëve tek kishat tek OJQ-të, çdo gjë është ndotur me defiçitin Amerikan të kredibilitetit. Dhe njerëzit nuk bëjnë dallime mes qeverisë Amerikane dhe popullit. Ka shumë punë për tu bërë.

Ashtu si çdo politikan duhet të dijë ABCnë e diplomacisë, ata duhet të dinë ABCnë e kulturës. Dhe një njohje e thellë e kulturës është njohja e fesë. Pa e pasur këtë, mund të ketë lloj lloj gafash. Degë të rëndësishme të ushtrisë dhe qeverisë sonë kanë treguar se kanë një defiçit njohurie të tmerrshëm.

Nuk është se vendi ynë nuk i ka burimet për të edukuar. Shumë pak vende në botë e kanë njohurinë rreth Islamit që ka Amerika. Por kjo njohuri nuk është përdorur për të edukuar publikun amerikan, dhe aq më keq, kjo njohuri nuk përkthehet në aparatin qeverisës të vendit tonë. Prandaj ne jemi duke marrë vendime tepër të painformuara si brenda vendit dhe në rrafshin ndërkombëtar.

Titulli i origjinalit: Islam and Arab Political Change